Lenfler Hakkında Genel Bilgiler
1. Bedenin rastgele bir yerinde yerleşmiş lenfoid doku ortasında (lenf nodları, dalak, timus ve tonsilla).
2. Kemik iliğinde yer alan miyeloid doku ortasında Timus’un eseri olan lenfositlere T-lenfositi, myeloid dokunun eseri olan lenfositlere B-lenfositi ismi verilir.
Birfazlaca lenf damarları diseksiyonda görülmezler, fakat özel tekniklerle canlıda (in vivo) demonstre edilebilirler.
Lenf kapilleri biroldukça dokularda, kör uçlarla başlarlar. Ortalarında birleşerek daha büyük toplayıcı (afferent) damarları oluştururlar. Bu damarlar en yakındaki yahut bölgesel lenf nodlarına masraflar.
Kural olarak lenf, kan dolanımına karışmadan evvel bir yahut birkaç lenf nodunun ortasından geçer.
Bir lenf kapillerinin duvarı, kan kapillerine emsal halinde tek katlı endotel hücrelerinden yapılmıştır. Damarlar büyüdükçe duvarda bağ dokusu görülür. En büyük lenf damarları truncus lymphaticus ve ductus lymphaticus dexter ismini alırlar. Bunların duvarında ayrıyeten düz kaslarda bulunur.
Lenf düğümlerine (nodüllerine) lenf taşıyan damarlara afferent lenf damarları, lenf nodundan çıkan lenf damarına efferent lenf damarı denir. Lakin bir lenf düğümünün effrent lenf damarı öbür bir lenf düğümünün afferent lenf damarı olabilir. Lenf bir yahut birkaç lenf düğümünden geçtikten daha sonra, truncus lymphaticus denilen daha büyük damarlara girer. Bu truncus’lar da ortalarında birleşerek iki büyük kanal oluştururlar.
1. Ductius thoracicus.
2. Ductus lymphaticus dexter.
Birincisi sol V.jugularis interna ile sol V. subclavia’ nın birleştiği köşeye açılır.
Baş ve boynun sağ yarısı, sağ üst ekstremite ve toraksın sağ üst yarısının lenfini Ductus lymphaticus dexter’ e, geriye kalan tüm beden kısımlarının lenfini Ductus thoracicus boşaltır.
Yüzeysel lenf damarları: bunlar derinin yahut derialtı dokusunun ortasında seyrederler. Lenf kapilleri derinin yüzeysel kan damarlarına paralel seyrederler ve ortalarında birleşerek daha büyükçe damarları yaparlar. Yüzeysel lenf damarları sonunda derin lenf damarlarına dökülürler.
Derin lenf damarları: Bunlar derin fasiya ve yüzeysel fasiya ortasında seyrederler. Çoğunlukla da büyük derin kan damarlarını yandaş izlerler. Bu lenf damarlarının duvarları kalıncadır ve bağ dokusu ile düz kas lifleri içerirler. İçlerinde kapakçıklar vardır.
Lenf Düğümleri (Nodülleri)
Yuvarlak, oval yahut fasulye biçiminde yapılardır. Şiştikleri vakit basitçe palpe edilirler. Lenf düğümleri aksillar ve inguinal bölgede kıymetli kümeler oluştururlar. Boyun damarları yandaş olarak da zincir yaparlar.
Lenf düğümleri lenfatik doku kümeleri içerirler. Büyüklükleri bir toplu iğne başından iri bir fasulye büyüklüğüne kadar değişebilir.
Çoklukla düğümün bir tarafında hilus ismi verilen bir girinti vardır. Buradan kan damarları, sonlar düğüme girerler. Düğümün efferent damarı hilus’dan çıkar. Düğümün etrafı bir kapsülle sarılmıştır. Afferent lenf damarları düğüme periferde rastgele bir yerden, kapsülü delerek girerler. Bir düğüme hayli sayıda afferent damar girebilir.
Düğüm dışta kalın bir cortex ve içte daha koyu bir medulla’ dan oluşmuştur. Hilus’ ta cortex yoktur.
Kapsül düğümün içine hakikat trabekula denilen bölmeler gönderir. Trabekulaların ortasını ise daha ince retikulum ağları doldurur. Trabekula ve retikulum lenfoid dokunun sünger formunda iskeletini oluşturular.
Korteks kısmında lenfositler lenf folükülleri yaparlar. Medulla ise hücre kordonlarından oluşmuştur.
Retikuloendoteliyal hücreler trabekulalar boyunca dizilmiştir bunlar, lenf düğümünün ortasından geçerken ortasındaki yabancı unsurları temizlerler. (Örneğin, akciğerin lenf düğümleri bireyin içtiği sigara dumanındaki yabancı hususları ve soluduğu tozları temizler).
Lenf afferent damarlardan korteks’ in altındaki subkapsüler aralığa (sinus marginalis) dökülür. Lenfatik ve retikuloendoteliyal hücreler içinde süzüldükten daha sonra, çoklukla bir tek efferent damardan ve hilus’ tan lenf düğümünü terkederek ya öbür bir düğüme yahut daha büyük lenf damarlarına akar.
Lenf düğümlerine giren sonlar sırf vazomotordur (kan damarlarının lümenlerini daraltıp, genişletirler).
Lenf bedenin çeşitli dokularındaki hücreler ortası aralıklardan toplanır.
Ekseriyetle bir kapiller yatağının arterioler ucundan, venöz ucundan absorbe edilenden daha fazla doku sıvısı oluşur. Bu fazla sıvı lenf kapilleri tarafınca boşaltılır.
Lenfatik Sistemin İşlevleri
1. Doku sıvısı ve proteinin boşaltılması : Lenf kapilleri bilhassa hücreler ortası boşluktan plazma absorbe ederler ve bu plazmayı venöz dolanıma aktarırlar. Bu aktarma sırasında lenf, nodlarından geçerken ortasındaki ziyanlı hususlar makrofajlar tarafınca fagosite edilir. Tıpkı yoldan enfekte bir alandan alınan bakteri ve mikroorganizmalar da yakalanırlar ve bunların kan dolanımına girmesine mani olunur.
2. Yağ emilimi ve iletimi: İnce bağırsağın lenf damarlarına özel olarak lakteal ismi verilir. Bu damarlar ortasında dolaşan lenf süt beyazı renktedir ve chylus ismini alır.
Chylus bağırsaklardan emilen yağ, yağ asitleri, gliserol, amino asitler, glukoz ve başka hususlar (mesela; ilaçlar) içerir.
3. Beden savunma düzeneğine katkı: Lenfatik sistem beden için fazlaca kıymetli olan bağışıklık düzeneğinin büyük bir kısmını içerir. Enfekte alandan lenf kapillerine giren küçük ölçüde bir yabancı proteine karşı immünolojik olarak bakılırsavli hücreler tarafınca özgün antikor hazırlanır yahut lenfositler direkt enfeksiyon alanına kan damarları ve doku sıvısı yoluyla ulaşırlar. Buna bağışıklık yanıtının humeral düzeneği denir. Şayet organizmaya yabancı doku nakil (organ transplantasyonu) yapılırsa, lenfositler nakledilen yabancı dokunun reddi için çalışırlar.
Klinik Ehemmiyeti
1. Enfekte bir alanın lenfini boşaltan lenf damarları ile ilgili lenf düğümleri sıklıkla iltihaplanır. Lenf damarlarının iltihaplanması lenfanjit denir.
2. Mikrofilaris nocturum ismi verilen bir parazitin yumurtaları lenf damarlarına girerek büyük damarları tıkayabilirler. Sonuçta bacaklar, erkeklerde scrotum üzere beden kısımları çok derecede büyüyebilir. Bu hastalığa Elefantiyazis (Fil hastalığı) ismi verilir.
3. Kanser hücreleri de lenfatik damarların tıkanmasına ve ödeme niye olabilir.
4. Radikal mastektomi üzere ameliyatlarda epey sayıda lenf düğümünün çıkarılması kararı, lenf akımının yetersiz kalması sebebiyle üst ekstremiteler de şişmeler görülebilir.
5. Lenfatik sistem kanser hücrelerinin metastazında (yayılmalarında) değerli bir yoldur. Bu duruma malign hücrelerin lenfojenik metastazı denir. Lenf düğümlerinin sünger biçimindeki iskelet yapısı hatırlanırsa, lenfe karışan bir kanser hücresinin lenf nodunda basitçe takılıp üreyebileceği çabucak anlaşılır.
6. Lenf damarlarının ve düğümlerinin röntgen sinemasında görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiyografi ismi verilir. Bu lakin bir periferik lenf damarının kanüle edilerek içine radyopak unsur enjeksiyonuyla olabilir.
Lokal Lenf Düğümleri
Bedenimizdeki lenf düğümleri, alttaraf, pelvis, karın, göğüs, baş ve boyun lenf düğümleri olmak üzere altı ana başlık altında incelenir.
1. Alttaraf lenf düğümleri : İnguinal, popliteal ve anterio- tibial olmak üzere üç küme oluştururlar. İnguinal lenf düğümleri 1-3 tanesi derin olmak üzere toplam 12-16 adet lenf düğümlerinden ibarettir. Yüzeysel (süperficial) inguinal lenf düğümleri özgür alttaraf, dış genital organlar ile kalça ve karın ön duvarından lenf toplarlar. Poplitea da bulunan popliteal lenf düğümleri 6-7 tane olup, ayak ve bacaktan aldıkları lenfayı inguinal lenf düğümlerine
gönderirler.
Lymphonodi inguinalis superficialis Klinik Bilgi
1. Superficial lenf düğümlerir epeyce yüzeysel yerleştiği için patolojik değişikliklere uğramasalar bie palpe edilebilirler.
2. Lenf düğümlerini radyolojik olrak görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiografi denir. Ayak sırtında deri altına enjekte edilen tripan mavisi lenf damarlarını görünür hale getirir. Görünen damara girilerek radyopak unsur enjekte edilir.
3. İnguinal lenf düğümlerinin yalnız alt extremite lenfini değil, dış genital organlar, anal kanal ve perineum ve kısmen de uterus’ un lenfini de aldığını bilmek klinik açıdan kıymetlidir.
Alt extremiteden gelen minor sepsisler bu düğümleri şişirebileceği üzere, dış genital organlar ve anal kanalın kanserleri yahut perineum apseleri de bu lenf düğümlerini şişirebilirler.
2. Pelvis lenf düğümleri : Parietal ve visseral olmak üzere iki küme halinde incelenirler. Parietal küme, iliak damarlar boyunca visseral küme pelvis organlarının yakınlarında (Örneğin Lymphonodi paravesiculares, Lymphonodi pararectales) bulunurlar. Bu düğümlerin lenfası, lumbal düğümler üzerinden Truncus lumbalis yolu ile Cisterna chyli’ ye akar. Alttaraf lenfatikleri pelvis lenf düğümlerine bağlanır.
3. Karın lenf düğümleri : Karın ön ve yan duvarlarının lenfası iki başka bölgesel lenf düğümü kümesine ulaşır, Göbeğin üstündekiler aksiler, göbeğin altındakiler inguinal lenf düğümlerine akar. Karın boşluğunun lenf düğümleri, parietal ve visseral olmak üzere iki kümede incelenir. Parietal küme, V. cava inferior ve Aorta abdominalis’ in etrafında (Lymphonodi lumbales) visseral küme ise Truncus coeliacus A. mesenterica superior et interior etrafında yer alır. Lumbal lenf düğümlerinin efferentleri Truncus lumbalis-Cisterna chyli’ ye, visseral lenf düğümlerinin efferentleri ise Truncus intestinalis yolu ile Cisterna’ ya akar.
4. Göğüs lenf düğümleri : Göğüs duvarı lenf düğümleri parietal, göğüs boşluğunda bulunan organların yakınındaki lenf düğümleri de visseral kümesi oluştururlar. Parietal kümede parasternal, interkostal ve diafragmatik lenf düğümleri vardır, visseral küme lenf düğümleri üst ve art mediastinumda, Arcus aortae, Trachea, bronşlar ve Osephagus etrafında yer alır. Bu lenf düğümlerinin efferentleri Truncus bronchomediastinalisler yolu ile Ductus.thoracicus ve Ductus lymphaticus dexter ‘e akar.
5.Üsttaraf lenf düğümleri : Üsttarafta el sırtı ve avuç ortasında oluşmaya başlayan lenf damarları yüzeysel ve derin iki yol izleyerek bölgesel lenf düğümlerine ulaşır. Birinci durak cubital, ikinci durak ise aksiller lenf düğümleridir. Değerli bir bölgesel lenf düğümü topluluğu olan aksiller lenf düğümleri 5 küme halinde (Apikal, sentral, lateral, subscapuler ve pektoral lenf düğümleri) yerleşmişlerdir. Efferentleri Truncus subclavius yolu ile solda Ductus. thoracicus’ a sağda Ductus lymphaticus dexter’e ulaşır.
6. Baş ve boyun lenf düğümleri : İnsan bedeninde mezenter lenf düğümlerinden daha sonra en kalabalık lenf düğümü topluluğu baş-boyunda bulunur. Bu düğümler, iki horizontal, üç vertikal zincir oluştururlar. Üst horizontal zincirde oksipital, mastoid, parotideal, facial, submental ve submandibuler alt horizontal zincirde ise supraclavikular ve skalen lenf düğümleri yer alır. Vertikal zincirler yüzeyel ve derin boyun lenf düğümleri (Lymphonodi cervicales superficiales et profundi) tarafınca oluşturulur. Baş-boyun lenfası sonunda Truncus jugularis’ te sonlanır.
Timus (Thymus) : Timus, göğüs boşluğunun ön üst kısmında yer alan lenf sisteminin temel organıdır. Sağ ve sol iki loptan ibaret olan Timus’ un boyutları yaş ile değişiklikler gösterir. İki yaşında ortalama 12 gr tartısı ile bedenin kitlesine oranla relatif olarak en büyük boyuttadır. Puberteye kadar büyüyerek 30-40 grama ulaşır. Puberteden daha sonra kademeli olarak küçülür. (involutio) piramidal biçimdeki Timus lopları dıştan bir bağ doku kapsülü ile sarılmıştır. Kapsülden ayrılan bölmeler (trabecula) ile timus dokusu 1-2 mm boyutlu lobuslara ayrılır. Her bir lobulus’un periferik kısmı ağır küçük lenfositlerle doldurulmuştur. Bu alan corteks olarak isimlendirilir. Lobulusların merkezi kısımları (medulla) lenfositten yoksul olup epitelioretikulositlerin oluşturduğu Hassal cisimcikleri’ ni içerir.
Timus, kemik iliğinde yapılıp kendisine gelen lenfositleri spesifik antijenle duyarlıyarak T lenfositler haline getirir. T lenfositleri senelerca yaşayarak hücresel immüniteyi sağlarlar.
Timus ayrıyeten, timosin, alfa timosin, β 1.2…5.timopoietin, I-II timik humoral hormon (THH). timostimulin ve faktör timik serum (FTS) üzere hormonları salgılar.
Tonsillalar (Bademcikler) : Ağız ve burundan yutağa geçişte, mukoza altında bulunan lenf follikülleri epeyce gelişmiş olup mukozayı itmiş ve makroskopik olarak görünür hale gelmişlerdir. Bunlar tonsilla (bademcik) olarak isimlendirilir.
Tonsillalar lenfosit üretirler, bu lenfositler mukozayı geçerek ağız ve yutak boşluğuna geçerler. Yutak girişinde yer alan tonsilla pharyngealis (adenoidea), tonsilla tubaria, tonsilla palatina ve tonsilla lingualis’ deri ibaret 6 bademcik kesintisiz bir savunma halkası oluştururlar.
Appendix vermiformis, fazlaca ağır lenfoid bir doku içerdiğinden kimi Anatomistler tarafınca Tonsilla abdominalis olarakda isimlendirilir.
Dalak (Splen, Lien) : Büyük bol damarlı bir lenfatik organdır. Karın boşluğunun sol üst köşesinde ve Diafragmanın altında bulunur. Bedenin en büyük lenfoid doku kitlesidir. elbette dıştan elle palpe (elle yoklama) edilemez. Lakin birtakım hastalıklarda büyürse kaburgalar altında yoklanabilir. Dalağın Diafragmaya bakan yüzü konveks ve düzdür. Organlara bakan yüzü ise hem organ izleri ve tıpkı vakitte hilus (göbek) isminde çukur bir bölge bulunur. Hilus’ tan damar ve sonlar organa girerler
Dalak yumuşak epey damarlı ve koyu kırmızı renktedir. Eritrositlerin (alyuvar) tahribi ve demirden yeni hemoglobinin hazırlanması ile vazifelidir. Bunun yanında hasarlanmış işlev dışı kalmış kan hücreleri ve trombositleri kandan filtre eder. Kandaki yabacı partiküller,bakteri ve virüsler dalakta immun yanıtı başlatarak hücresel ve humoral immun karşılıkları ortaya çıkarır. Lenfanın immunolojik bir filtresi olarak bakılırsav yapan lenf düğümlerine benzeri biçimde,dalakta kanın immunolojik filtresi üzere fonksiyon yapar.
Dalak kıymetli bir fagositik ve bağışıklık organıdır. Rastgele bir niçinle çıkarılması yahut doğuştan yokluğu durumunda, her ne kadar dikkate bedel bir klinik sorun yaratmazsa da kanda birtakım karekteristik değişmelere yol açar. Örneğin,splenik anemi üzere.
Dalak, koyu kırmızı renkte, taşıdığı kan ölçüsüne nazaran 100-200 gram tartısında, yaklaşık olarak 4 x 8 x 12 cm boyutlarındadır. Fibröz kapsülünün gönderdiği trabeküller ile bölünmüş olan dalak dokusu, beyaz ve kırmızı pulpa olarak isimlendirilen iki tip lenfoid kitleden oluşur. Beyaz pulpa.Lymphonodi splenicus (Malpighi follikülleri), kırmızı pulpa ise lenfoid kordonlardan (Chorda splenica – Billroth kordonları) yapılıdır.
Dalak Klinik Bilgi
1 Dalağın bir kısmı çıkarılırsa epey süratli rejenerasyona uğrar. Lakin dalağın tamamının bile çıkarılması (splenektomi) fazla bir işlevsel bozukluk yapmaz.
2. Splenomegali dalağın çok büyümesi olgusudur. Hastalıklı dalak olağan büyüklüğünün 10 misline ulaşabilir. Bu durumda karın boşluğunun sol yarısını büsbütün doldurur. Dalak büyüdüğü vakit sol kostal kenarın altına iner ve çentikli üst kenarı aşağı ve içe gerçek bakar. Hasta derin nefes aldığı vakit bu çentikli kenar aşağı ve öne yanlışsız hareket eder ve karından palpe edilebilir.
3. Travma, tümörler birtakım hematolojik hastalıklar dalağın çıkarılmasını gerektirebilir. Splenektomi dediğimiz bu ameliyat sırasında Cerrah, dalağa dokunan pankreas’ ın kuyruğunu zedelememeye dikkat etmelidir.
4. Dalak kaburgalar tarafınca yeterli korunduğu biçimde, karna gelen darbelerde kolay yırtılan bir organdır. Dalak yırtılmasında çok intraperitoneal kanama olur ve hasta şoka girebilir.
5. Enfeksiyoz mononukleaz, sıtma yahut septisemi’ de dalak hayli büyüdüğü için tabiatıyla yırtılabilir buna spontan dalak ruptürü ismi verilir.
6. Lienis accessorius : Bir yahut iki küçük fazladan oluşmuş dalak insanların
% 10’ unda vardır. Bunlar 1 cm. kadar çapında ve Pankreas’ ın kuyruğuna gömülmüş olarak bulunurlar. kimi vakit gastrolienal ligamentin iki yaprağı ortasına da yerleşirler.
Splenik anemi üzere dalağın çıkarılması endikasyonu olan bir hastalıkta, şayet bu yardımcı dalaklar da çıkarılmazsa ameliyattan daha sonra hastalığın semptomları devam eder.
7. Splenoportografi ismini verdiğimiz bir usulle dalağı radyolojik olarak bakılırsabiliriz. Bunun için dalağın içine radyopak unsur enjekte edilir. Ayrıyeten dalaktan kolaylıkla iğne biopsisi de yapılabilir. Lakin bu süreçler sırasında dalağın Recessus costodiaphragmaticus ile bağlantısını akılda tutmak epeyce değerlidir. Bu recessus mid-aksiller hatta 10. costa seviyesindedir. İğne ile recessus’ tan pleura boşluğuna girilirse pnömothorax olabilir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
1. Bedenin rastgele bir yerinde yerleşmiş lenfoid doku ortasında (lenf nodları, dalak, timus ve tonsilla).
2. Kemik iliğinde yer alan miyeloid doku ortasında Timus’un eseri olan lenfositlere T-lenfositi, myeloid dokunun eseri olan lenfositlere B-lenfositi ismi verilir.
Birfazlaca lenf damarları diseksiyonda görülmezler, fakat özel tekniklerle canlıda (in vivo) demonstre edilebilirler.
Lenf kapilleri biroldukça dokularda, kör uçlarla başlarlar. Ortalarında birleşerek daha büyük toplayıcı (afferent) damarları oluştururlar. Bu damarlar en yakındaki yahut bölgesel lenf nodlarına masraflar.
Kural olarak lenf, kan dolanımına karışmadan evvel bir yahut birkaç lenf nodunun ortasından geçer.
Bir lenf kapillerinin duvarı, kan kapillerine emsal halinde tek katlı endotel hücrelerinden yapılmıştır. Damarlar büyüdükçe duvarda bağ dokusu görülür. En büyük lenf damarları truncus lymphaticus ve ductus lymphaticus dexter ismini alırlar. Bunların duvarında ayrıyeten düz kaslarda bulunur.
Lenf düğümlerine (nodüllerine) lenf taşıyan damarlara afferent lenf damarları, lenf nodundan çıkan lenf damarına efferent lenf damarı denir. Lakin bir lenf düğümünün effrent lenf damarı öbür bir lenf düğümünün afferent lenf damarı olabilir. Lenf bir yahut birkaç lenf düğümünden geçtikten daha sonra, truncus lymphaticus denilen daha büyük damarlara girer. Bu truncus’lar da ortalarında birleşerek iki büyük kanal oluştururlar.
1. Ductius thoracicus.
2. Ductus lymphaticus dexter.
Birincisi sol V.jugularis interna ile sol V. subclavia’ nın birleştiği köşeye açılır.
Baş ve boynun sağ yarısı, sağ üst ekstremite ve toraksın sağ üst yarısının lenfini Ductus lymphaticus dexter’ e, geriye kalan tüm beden kısımlarının lenfini Ductus thoracicus boşaltır.
Yüzeysel lenf damarları: bunlar derinin yahut derialtı dokusunun ortasında seyrederler. Lenf kapilleri derinin yüzeysel kan damarlarına paralel seyrederler ve ortalarında birleşerek daha büyükçe damarları yaparlar. Yüzeysel lenf damarları sonunda derin lenf damarlarına dökülürler.
Derin lenf damarları: Bunlar derin fasiya ve yüzeysel fasiya ortasında seyrederler. Çoğunlukla da büyük derin kan damarlarını yandaş izlerler. Bu lenf damarlarının duvarları kalıncadır ve bağ dokusu ile düz kas lifleri içerirler. İçlerinde kapakçıklar vardır.
Lenf Düğümleri (Nodülleri)
Yuvarlak, oval yahut fasulye biçiminde yapılardır. Şiştikleri vakit basitçe palpe edilirler. Lenf düğümleri aksillar ve inguinal bölgede kıymetli kümeler oluştururlar. Boyun damarları yandaş olarak da zincir yaparlar.
Lenf düğümleri lenfatik doku kümeleri içerirler. Büyüklükleri bir toplu iğne başından iri bir fasulye büyüklüğüne kadar değişebilir.
Çoklukla düğümün bir tarafında hilus ismi verilen bir girinti vardır. Buradan kan damarları, sonlar düğüme girerler. Düğümün efferent damarı hilus’dan çıkar. Düğümün etrafı bir kapsülle sarılmıştır. Afferent lenf damarları düğüme periferde rastgele bir yerden, kapsülü delerek girerler. Bir düğüme hayli sayıda afferent damar girebilir.
Düğüm dışta kalın bir cortex ve içte daha koyu bir medulla’ dan oluşmuştur. Hilus’ ta cortex yoktur.
Kapsül düğümün içine hakikat trabekula denilen bölmeler gönderir. Trabekulaların ortasını ise daha ince retikulum ağları doldurur. Trabekula ve retikulum lenfoid dokunun sünger formunda iskeletini oluşturular.
Korteks kısmında lenfositler lenf folükülleri yaparlar. Medulla ise hücre kordonlarından oluşmuştur.
Retikuloendoteliyal hücreler trabekulalar boyunca dizilmiştir bunlar, lenf düğümünün ortasından geçerken ortasındaki yabancı unsurları temizlerler. (Örneğin, akciğerin lenf düğümleri bireyin içtiği sigara dumanındaki yabancı hususları ve soluduğu tozları temizler).
Lenf afferent damarlardan korteks’ in altındaki subkapsüler aralığa (sinus marginalis) dökülür. Lenfatik ve retikuloendoteliyal hücreler içinde süzüldükten daha sonra, çoklukla bir tek efferent damardan ve hilus’ tan lenf düğümünü terkederek ya öbür bir düğüme yahut daha büyük lenf damarlarına akar.
Lenf düğümlerine giren sonlar sırf vazomotordur (kan damarlarının lümenlerini daraltıp, genişletirler).
Lenf bedenin çeşitli dokularındaki hücreler ortası aralıklardan toplanır.
Ekseriyetle bir kapiller yatağının arterioler ucundan, venöz ucundan absorbe edilenden daha fazla doku sıvısı oluşur. Bu fazla sıvı lenf kapilleri tarafınca boşaltılır.
Lenfatik Sistemin İşlevleri
1. Doku sıvısı ve proteinin boşaltılması : Lenf kapilleri bilhassa hücreler ortası boşluktan plazma absorbe ederler ve bu plazmayı venöz dolanıma aktarırlar. Bu aktarma sırasında lenf, nodlarından geçerken ortasındaki ziyanlı hususlar makrofajlar tarafınca fagosite edilir. Tıpkı yoldan enfekte bir alandan alınan bakteri ve mikroorganizmalar da yakalanırlar ve bunların kan dolanımına girmesine mani olunur.
2. Yağ emilimi ve iletimi: İnce bağırsağın lenf damarlarına özel olarak lakteal ismi verilir. Bu damarlar ortasında dolaşan lenf süt beyazı renktedir ve chylus ismini alır.
Chylus bağırsaklardan emilen yağ, yağ asitleri, gliserol, amino asitler, glukoz ve başka hususlar (mesela; ilaçlar) içerir.
3. Beden savunma düzeneğine katkı: Lenfatik sistem beden için fazlaca kıymetli olan bağışıklık düzeneğinin büyük bir kısmını içerir. Enfekte alandan lenf kapillerine giren küçük ölçüde bir yabancı proteine karşı immünolojik olarak bakılırsavli hücreler tarafınca özgün antikor hazırlanır yahut lenfositler direkt enfeksiyon alanına kan damarları ve doku sıvısı yoluyla ulaşırlar. Buna bağışıklık yanıtının humeral düzeneği denir. Şayet organizmaya yabancı doku nakil (organ transplantasyonu) yapılırsa, lenfositler nakledilen yabancı dokunun reddi için çalışırlar.
Klinik Ehemmiyeti
1. Enfekte bir alanın lenfini boşaltan lenf damarları ile ilgili lenf düğümleri sıklıkla iltihaplanır. Lenf damarlarının iltihaplanması lenfanjit denir.
2. Mikrofilaris nocturum ismi verilen bir parazitin yumurtaları lenf damarlarına girerek büyük damarları tıkayabilirler. Sonuçta bacaklar, erkeklerde scrotum üzere beden kısımları çok derecede büyüyebilir. Bu hastalığa Elefantiyazis (Fil hastalığı) ismi verilir.
3. Kanser hücreleri de lenfatik damarların tıkanmasına ve ödeme niye olabilir.
4. Radikal mastektomi üzere ameliyatlarda epey sayıda lenf düğümünün çıkarılması kararı, lenf akımının yetersiz kalması sebebiyle üst ekstremiteler de şişmeler görülebilir.
5. Lenfatik sistem kanser hücrelerinin metastazında (yayılmalarında) değerli bir yoldur. Bu duruma malign hücrelerin lenfojenik metastazı denir. Lenf düğümlerinin sünger biçimindeki iskelet yapısı hatırlanırsa, lenfe karışan bir kanser hücresinin lenf nodunda basitçe takılıp üreyebileceği çabucak anlaşılır.
6. Lenf damarlarının ve düğümlerinin röntgen sinemasında görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiyografi ismi verilir. Bu lakin bir periferik lenf damarının kanüle edilerek içine radyopak unsur enjeksiyonuyla olabilir.
Lokal Lenf Düğümleri
Bedenimizdeki lenf düğümleri, alttaraf, pelvis, karın, göğüs, baş ve boyun lenf düğümleri olmak üzere altı ana başlık altında incelenir.
1. Alttaraf lenf düğümleri : İnguinal, popliteal ve anterio- tibial olmak üzere üç küme oluştururlar. İnguinal lenf düğümleri 1-3 tanesi derin olmak üzere toplam 12-16 adet lenf düğümlerinden ibarettir. Yüzeysel (süperficial) inguinal lenf düğümleri özgür alttaraf, dış genital organlar ile kalça ve karın ön duvarından lenf toplarlar. Poplitea da bulunan popliteal lenf düğümleri 6-7 tane olup, ayak ve bacaktan aldıkları lenfayı inguinal lenf düğümlerine
gönderirler.
Lymphonodi inguinalis superficialis Klinik Bilgi
1. Superficial lenf düğümlerir epeyce yüzeysel yerleştiği için patolojik değişikliklere uğramasalar bie palpe edilebilirler.
2. Lenf düğümlerini radyolojik olrak görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiografi denir. Ayak sırtında deri altına enjekte edilen tripan mavisi lenf damarlarını görünür hale getirir. Görünen damara girilerek radyopak unsur enjekte edilir.
3. İnguinal lenf düğümlerinin yalnız alt extremite lenfini değil, dış genital organlar, anal kanal ve perineum ve kısmen de uterus’ un lenfini de aldığını bilmek klinik açıdan kıymetlidir.
Alt extremiteden gelen minor sepsisler bu düğümleri şişirebileceği üzere, dış genital organlar ve anal kanalın kanserleri yahut perineum apseleri de bu lenf düğümlerini şişirebilirler.
2. Pelvis lenf düğümleri : Parietal ve visseral olmak üzere iki küme halinde incelenirler. Parietal küme, iliak damarlar boyunca visseral küme pelvis organlarının yakınlarında (Örneğin Lymphonodi paravesiculares, Lymphonodi pararectales) bulunurlar. Bu düğümlerin lenfası, lumbal düğümler üzerinden Truncus lumbalis yolu ile Cisterna chyli’ ye akar. Alttaraf lenfatikleri pelvis lenf düğümlerine bağlanır.
3. Karın lenf düğümleri : Karın ön ve yan duvarlarının lenfası iki başka bölgesel lenf düğümü kümesine ulaşır, Göbeğin üstündekiler aksiler, göbeğin altındakiler inguinal lenf düğümlerine akar. Karın boşluğunun lenf düğümleri, parietal ve visseral olmak üzere iki kümede incelenir. Parietal küme, V. cava inferior ve Aorta abdominalis’ in etrafında (Lymphonodi lumbales) visseral küme ise Truncus coeliacus A. mesenterica superior et interior etrafında yer alır. Lumbal lenf düğümlerinin efferentleri Truncus lumbalis-Cisterna chyli’ ye, visseral lenf düğümlerinin efferentleri ise Truncus intestinalis yolu ile Cisterna’ ya akar.
4. Göğüs lenf düğümleri : Göğüs duvarı lenf düğümleri parietal, göğüs boşluğunda bulunan organların yakınındaki lenf düğümleri de visseral kümesi oluştururlar. Parietal kümede parasternal, interkostal ve diafragmatik lenf düğümleri vardır, visseral küme lenf düğümleri üst ve art mediastinumda, Arcus aortae, Trachea, bronşlar ve Osephagus etrafında yer alır. Bu lenf düğümlerinin efferentleri Truncus bronchomediastinalisler yolu ile Ductus.thoracicus ve Ductus lymphaticus dexter ‘e akar.
5.Üsttaraf lenf düğümleri : Üsttarafta el sırtı ve avuç ortasında oluşmaya başlayan lenf damarları yüzeysel ve derin iki yol izleyerek bölgesel lenf düğümlerine ulaşır. Birinci durak cubital, ikinci durak ise aksiller lenf düğümleridir. Değerli bir bölgesel lenf düğümü topluluğu olan aksiller lenf düğümleri 5 küme halinde (Apikal, sentral, lateral, subscapuler ve pektoral lenf düğümleri) yerleşmişlerdir. Efferentleri Truncus subclavius yolu ile solda Ductus. thoracicus’ a sağda Ductus lymphaticus dexter’e ulaşır.
6. Baş ve boyun lenf düğümleri : İnsan bedeninde mezenter lenf düğümlerinden daha sonra en kalabalık lenf düğümü topluluğu baş-boyunda bulunur. Bu düğümler, iki horizontal, üç vertikal zincir oluştururlar. Üst horizontal zincirde oksipital, mastoid, parotideal, facial, submental ve submandibuler alt horizontal zincirde ise supraclavikular ve skalen lenf düğümleri yer alır. Vertikal zincirler yüzeyel ve derin boyun lenf düğümleri (Lymphonodi cervicales superficiales et profundi) tarafınca oluşturulur. Baş-boyun lenfası sonunda Truncus jugularis’ te sonlanır.
Timus (Thymus) : Timus, göğüs boşluğunun ön üst kısmında yer alan lenf sisteminin temel organıdır. Sağ ve sol iki loptan ibaret olan Timus’ un boyutları yaş ile değişiklikler gösterir. İki yaşında ortalama 12 gr tartısı ile bedenin kitlesine oranla relatif olarak en büyük boyuttadır. Puberteye kadar büyüyerek 30-40 grama ulaşır. Puberteden daha sonra kademeli olarak küçülür. (involutio) piramidal biçimdeki Timus lopları dıştan bir bağ doku kapsülü ile sarılmıştır. Kapsülden ayrılan bölmeler (trabecula) ile timus dokusu 1-2 mm boyutlu lobuslara ayrılır. Her bir lobulus’un periferik kısmı ağır küçük lenfositlerle doldurulmuştur. Bu alan corteks olarak isimlendirilir. Lobulusların merkezi kısımları (medulla) lenfositten yoksul olup epitelioretikulositlerin oluşturduğu Hassal cisimcikleri’ ni içerir.
Timus, kemik iliğinde yapılıp kendisine gelen lenfositleri spesifik antijenle duyarlıyarak T lenfositler haline getirir. T lenfositleri senelerca yaşayarak hücresel immüniteyi sağlarlar.
Timus ayrıyeten, timosin, alfa timosin, β 1.2…5.timopoietin, I-II timik humoral hormon (THH). timostimulin ve faktör timik serum (FTS) üzere hormonları salgılar.
Tonsillalar (Bademcikler) : Ağız ve burundan yutağa geçişte, mukoza altında bulunan lenf follikülleri epeyce gelişmiş olup mukozayı itmiş ve makroskopik olarak görünür hale gelmişlerdir. Bunlar tonsilla (bademcik) olarak isimlendirilir.
Tonsillalar lenfosit üretirler, bu lenfositler mukozayı geçerek ağız ve yutak boşluğuna geçerler. Yutak girişinde yer alan tonsilla pharyngealis (adenoidea), tonsilla tubaria, tonsilla palatina ve tonsilla lingualis’ deri ibaret 6 bademcik kesintisiz bir savunma halkası oluştururlar.
Appendix vermiformis, fazlaca ağır lenfoid bir doku içerdiğinden kimi Anatomistler tarafınca Tonsilla abdominalis olarakda isimlendirilir.
Dalak (Splen, Lien) : Büyük bol damarlı bir lenfatik organdır. Karın boşluğunun sol üst köşesinde ve Diafragmanın altında bulunur. Bedenin en büyük lenfoid doku kitlesidir. elbette dıştan elle palpe (elle yoklama) edilemez. Lakin birtakım hastalıklarda büyürse kaburgalar altında yoklanabilir. Dalağın Diafragmaya bakan yüzü konveks ve düzdür. Organlara bakan yüzü ise hem organ izleri ve tıpkı vakitte hilus (göbek) isminde çukur bir bölge bulunur. Hilus’ tan damar ve sonlar organa girerler
Dalak yumuşak epey damarlı ve koyu kırmızı renktedir. Eritrositlerin (alyuvar) tahribi ve demirden yeni hemoglobinin hazırlanması ile vazifelidir. Bunun yanında hasarlanmış işlev dışı kalmış kan hücreleri ve trombositleri kandan filtre eder. Kandaki yabacı partiküller,bakteri ve virüsler dalakta immun yanıtı başlatarak hücresel ve humoral immun karşılıkları ortaya çıkarır. Lenfanın immunolojik bir filtresi olarak bakılırsav yapan lenf düğümlerine benzeri biçimde,dalakta kanın immunolojik filtresi üzere fonksiyon yapar.
Dalak kıymetli bir fagositik ve bağışıklık organıdır. Rastgele bir niçinle çıkarılması yahut doğuştan yokluğu durumunda, her ne kadar dikkate bedel bir klinik sorun yaratmazsa da kanda birtakım karekteristik değişmelere yol açar. Örneğin,splenik anemi üzere.
Dalak, koyu kırmızı renkte, taşıdığı kan ölçüsüne nazaran 100-200 gram tartısında, yaklaşık olarak 4 x 8 x 12 cm boyutlarındadır. Fibröz kapsülünün gönderdiği trabeküller ile bölünmüş olan dalak dokusu, beyaz ve kırmızı pulpa olarak isimlendirilen iki tip lenfoid kitleden oluşur. Beyaz pulpa.Lymphonodi splenicus (Malpighi follikülleri), kırmızı pulpa ise lenfoid kordonlardan (Chorda splenica – Billroth kordonları) yapılıdır.
Dalak Klinik Bilgi
1 Dalağın bir kısmı çıkarılırsa epey süratli rejenerasyona uğrar. Lakin dalağın tamamının bile çıkarılması (splenektomi) fazla bir işlevsel bozukluk yapmaz.
2. Splenomegali dalağın çok büyümesi olgusudur. Hastalıklı dalak olağan büyüklüğünün 10 misline ulaşabilir. Bu durumda karın boşluğunun sol yarısını büsbütün doldurur. Dalak büyüdüğü vakit sol kostal kenarın altına iner ve çentikli üst kenarı aşağı ve içe gerçek bakar. Hasta derin nefes aldığı vakit bu çentikli kenar aşağı ve öne yanlışsız hareket eder ve karından palpe edilebilir.
3. Travma, tümörler birtakım hematolojik hastalıklar dalağın çıkarılmasını gerektirebilir. Splenektomi dediğimiz bu ameliyat sırasında Cerrah, dalağa dokunan pankreas’ ın kuyruğunu zedelememeye dikkat etmelidir.
4. Dalak kaburgalar tarafınca yeterli korunduğu biçimde, karna gelen darbelerde kolay yırtılan bir organdır. Dalak yırtılmasında çok intraperitoneal kanama olur ve hasta şoka girebilir.
5. Enfeksiyoz mononukleaz, sıtma yahut septisemi’ de dalak hayli büyüdüğü için tabiatıyla yırtılabilir buna spontan dalak ruptürü ismi verilir.
6. Lienis accessorius : Bir yahut iki küçük fazladan oluşmuş dalak insanların
% 10’ unda vardır. Bunlar 1 cm. kadar çapında ve Pankreas’ ın kuyruğuna gömülmüş olarak bulunurlar. kimi vakit gastrolienal ligamentin iki yaprağı ortasına da yerleşirler.
Splenik anemi üzere dalağın çıkarılması endikasyonu olan bir hastalıkta, şayet bu yardımcı dalaklar da çıkarılmazsa ameliyattan daha sonra hastalığın semptomları devam eder.
7. Splenoportografi ismini verdiğimiz bir usulle dalağı radyolojik olarak bakılırsabiliriz. Bunun için dalağın içine radyopak unsur enjekte edilir. Ayrıyeten dalaktan kolaylıkla iğne biopsisi de yapılabilir. Lakin bu süreçler sırasında dalağın Recessus costodiaphragmaticus ile bağlantısını akılda tutmak epeyce değerlidir. Bu recessus mid-aksiller hatta 10. costa seviyesindedir. İğne ile recessus’ tan pleura boşluğuna girilirse pnömothorax olabilir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)