KARACİĞER DENİLEN MÜKEMMEL ORGANIMIZ
Sizlere Bu yazımda Bedenimizin Biyokimya laboratuarı olan Karaciğer denilen kusursuz organı anlatmaya çalışacağım .
Karaciğerimiz hayran olunacak bir kimyasal unsurlar fabrikasıdır. Pek çoğumuz onun pahasını bilmeyiz ve onu yormak için elimizden geleni yaparız. Ama Karaciğer o kadar güçlü ve kendisini müdafaasını bilen bir organdır ki , lakin dörtte üçü büsbütün yok olduktan daha sonra ömrümüz tehlikeye girer.Üstelik en ağır biçimde hasar gördüğünde bile , olağanüstü bir kendini yenileme ( rejenerasyon ) gücü vardır. Bedenimizin sadece en değerli biyokimya organı değil , hem de en büyük organıdır. Tartısı erişkin insanlarda yaklaşık 1400 gramdır. Diafragma’nın çabucak altında ve Karın boşluğunun ( Cavum abdominis ) sağ çeyreğinde yer alır. Karaciğer atardamarı (arteria hepatica ) , karaciğerin sağ ve sol lobunu pak kanla besler. Oksijensiz kan ise sindirilmiş besinlerle dolu olarak karaciğerin toplardamarına (vena portae ) sarfiyat. Bu iki ana damar , yine yeniden bölünerek milyonlarca kılcal damara ( kapiller damarlar ) ayrılır. Bu kılcal damarlar da karaciğerin özel konularda uzmanlaşmış milyonlarca hücresi içinde dolaşırlar. Belli bakılırsavler yapmak üzere bir ortaya toplanmış hücre kümelerine lobül ismi verilir.
Sindirim süreci sırasında elde edilen tüm besinler ile oksijen , karaciğerin her hücresine taşınarak , onların biyokimyasal fonksiyonları için gereken hammadde sağlanmış olur.
Safra ( Öd ) üretimi , karaciğer hücrelerinin sayısız vazifelerinden birisidir. Hücreler ortasında üretilen safra , hücre kolonları içinde dolaşan safra kanalına ( ductus choladicus ) boşaltılır daha sonra ana kanala aktarılan safra ya direkt doğruya oniki parmak barsağına (duodenum ) yada depolanmak üzere safra kesesine ( vesica fellae ) gönderilir. Safranın birtakım bileşikleri benzerlik gösterir, bundan da karaciğer hücrelerinin plazmayı süzdüğü , muhakkak büyüklükteki molekül ve iyonların geçmesine müsaade vererek daha büyük proteinleri tuttuğu anlaşılmaktadır. Öteki safra bileşikleri , karaciğer hücreleri tarafınca salgılanmaktadır. Bunlar içinde yağ moleküllerini daha küçük parçacıklara ayıran safra tuzları ile biluribin renkli hususu ( pigmenti) de vardır.
Alyuvarların olağan ömrü 120 gün kadardır. Bunlar hayatlarını noktaladıklarında , karaciğerin belli hücreleri , meyyit alyuvarları parcalayarak , altın sarısı rengindeki Biluribin unsurunu ( pigmentini ) açığa çıkartırlar şayet rastgele bir niçinle karaciğer kandan biluribin’i ayıramazsa , ya da safra kanallarında bir tıkanma – engelleme olursa ( yani safraya biluribin akarılamaz ise ) bu altın sarısı rengindeki pigmentin kandaki ölçüsü çoğalır ve bu fazla biluribin bedenin öteki dokularında ; öreneğin deride ve gözlerde toplanır ve onlara karakteristik sarı rengini vererek SARILIK :İCTERUS dediğimiz semptomun ortaya çıkmasına yol açar.
Safra tuzları , sindirim fonksiyonu sırasındaki misyonlarını yaptıktan daha sonra ortadan kaybolmazlar.Barsaklar tarafınca emilerek karaciğer toplardamarı (vena portae) aracılığı ile bir daha salgılanmak üzere karaciğere getirilirler.Bu deveran bize sindirim sistemimizin yetkinliğini deliller.Vücudumuzdaki İstikrar o kadar hassas kurulmuştur ki hayli küçük ölçüdeki safra tuzları ( 3-4 gram ) bile yine ilişkin olduğu yere geri dönebilmektedir.
Karaciğerimiz , meyyit alyuvarların parçalanması konusunda taşıdığı sorumluluğun yanı sıra kan plazmasına belli proteinlerle bir arada , kanın damarlarda pıhtılaşmasını engelleyen heparin isimli kimyasal maddeyi de sağlamakla yükümlüdür. Heparin ismini Karaciğerden ( Hepar ) alır. Heparin kanın pıhtılaşmasını mahzurlar . Bu yüzden Tıpta pıhtı çözülmesinde ( tromboz ve emboli ) tedavisinde kullanılmaktadır.Ayrıca kan alma – verme süreçlerinde vericiden alınan kan heparinli kan toplama torbasında saklanmaktadır.Bu yüzden Heparin’in Tıbbi ehemmiyeti fazlaca büyüktür.
Karaciğer hem de fibrinojen denilen maddeyide üretir. Fibrinojen bir Plazma Proteinidir ve Pıhtılaştırma olayında fazlaca büyük bir değer taşımaktadır.
Sindirim sırasında kazanılan tüm besleyici unsurlar , karaciğerin biyokimyasal fabrikasından geçerler, karbonhidratlar buraya geldiklerinde sıradan şekerler halindedirler lakin karaciğerde derhal bedenin en büyük direkt güç kaynağı olan Glükoz’a dönüştürülürler Hücrelerin ani güce gereksinimleri var ise , karaciğer glükoz’un bir kısmını kana aktararak ihtiyacı olan hücrelere gönderir.
Karaciğerin , glükoz depolama özelliği olmadığından geriye kalan glükoz ölçüsünü daha büyük bir karbonhidrat molekülü olan Glükojen’e çevirir.Çünkü glükojen , karaciğer ve birtakım iskelet kasları tarafınca depo edilebilir.Eğer bütün glükojen depoları doluysa , karaciğer kalan glükoz’u yağa çevirerek , bedenin gerekli bölgelerine gönderir.İleride bedenin daha fazla güç ihtiyacı olursa ; bu yağlar ve glükojen derhal glükoza dönüşerek güç de kullanılır. Hatta ihtiyacın epeyce fazla olması durumunda karaciğer kâfi enerjiyi sağlayabilmek için proteinleri bile glükoz’a çevirmektedir lakin bu epeyce nadir ve küçük ölçülerde görülen bir olaydır. Bu süreç sırasında ortaya çıkan zehirli atıklar , karaciğer tarafınca süratle Üre’ye dönüştürülür:normal ölçüdeki Üre zararsızdır .İdrar ve ter yolu ile bedenden dışarı atılır.
Karbonhidratlar ,proteinler ve yağlar üzerinde yapılan bu dönüştürme süreçleri bize biyolojik kimyasalların değişebilirlik özelliklerini kanıtlamaktadır lakin bu değişimlerin gerçekleşebilmesi için belli kimyasal değişimler için belli kimyasal hususlar vardır ve karaciğer bu değişimler için en uygun kimyasal hususları üretmekte usta bir organımızdır.
Karaciğerdeki depoların büyük bir kısmı glükojen’le doludur.Depolanan öteki unsurların başında A, D ve B 12 vitaminleri ile demir gelir.Karaciğer’in depaoladığı A Vitamininin farklı bir örneği kutup ayılarında görülür:bol bol balık yiyen kutup ayılarında A vitaminide fazlaca fazladır. Şayet kutup ayısının karaciğeri , sağlıklı bir insan tarafınca yenirse A vitamini fazlalığı zehirlenmeye hatta mevte bile yol açabilmektedir ( Bu Olay Enteresandır ve Eskimolarda görülmüştür.)
Karaciğer , beden tarafınca parçalanamayan birtakım zehirler de salgılar.Örneğin ilaçlanmış zerzevat ve meyve yiyen insanların karaciğerlerinde şaşırtan miktalarda bu etken unsurlar saptanmıştır. Striknin ( karga büken otu zehiri ) , epey güçlü ve öldürücü bir zehirdir.Nikotin ( sigarada , tütünde bulunan zehir ) , birtakım Barbütüratlar ( Uyku İlçaları ,bazı sakinleştiriciler ve Anestezik İlaçlarda bulunan bir etken husus ) ve kuşkusuz Alkol , karaciğeri tahrip eder. Gerçi karaciğerin alkol üzere zehirlerle uğraş gücü olağanüstü fazladıre ancak daima ve epeyce ölçülerde alınan alkol , bölünmekte olan karaciğer hücrelerine ziyan verir:bu biçimdece hücre yenilenmesi engellenmiş olur şayet bu durum fazlaca çok ölçülerde ve epey uzun müddetler devam ederse , olağan karaciğer hücrelerinin yerini lifsi bağ dokuları alır ve SİROZ ismini verdiğimiz hastalık ortaya çıkar. Vaktinde tedbir alınmazsa karaciğerin fonksiyonları duracak , bunu sarılık izleyecek ve akabinde koma ve nihayet vefat gerçekleşecektir.
bu biçimde durumlarla karşılaşmamak için , karaciğerimizin ve bedenimizin kıymetini güzel bilelim .Alkolden uzak duralım .Karaciğerinizden en ufak bir rahatsızlığınız olursa çabucak Doktorunuza müracaatınız .
Sağlıklı günler dileği ile …
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ
Veteriner Tabibi – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.
Sizlere Bu yazımda Bedenimizin Biyokimya laboratuarı olan Karaciğer denilen kusursuz organı anlatmaya çalışacağım .
Karaciğerimiz hayran olunacak bir kimyasal unsurlar fabrikasıdır. Pek çoğumuz onun pahasını bilmeyiz ve onu yormak için elimizden geleni yaparız. Ama Karaciğer o kadar güçlü ve kendisini müdafaasını bilen bir organdır ki , lakin dörtte üçü büsbütün yok olduktan daha sonra ömrümüz tehlikeye girer.Üstelik en ağır biçimde hasar gördüğünde bile , olağanüstü bir kendini yenileme ( rejenerasyon ) gücü vardır. Bedenimizin sadece en değerli biyokimya organı değil , hem de en büyük organıdır. Tartısı erişkin insanlarda yaklaşık 1400 gramdır. Diafragma’nın çabucak altında ve Karın boşluğunun ( Cavum abdominis ) sağ çeyreğinde yer alır. Karaciğer atardamarı (arteria hepatica ) , karaciğerin sağ ve sol lobunu pak kanla besler. Oksijensiz kan ise sindirilmiş besinlerle dolu olarak karaciğerin toplardamarına (vena portae ) sarfiyat. Bu iki ana damar , yine yeniden bölünerek milyonlarca kılcal damara ( kapiller damarlar ) ayrılır. Bu kılcal damarlar da karaciğerin özel konularda uzmanlaşmış milyonlarca hücresi içinde dolaşırlar. Belli bakılırsavler yapmak üzere bir ortaya toplanmış hücre kümelerine lobül ismi verilir.
Sindirim süreci sırasında elde edilen tüm besinler ile oksijen , karaciğerin her hücresine taşınarak , onların biyokimyasal fonksiyonları için gereken hammadde sağlanmış olur.
Safra ( Öd ) üretimi , karaciğer hücrelerinin sayısız vazifelerinden birisidir. Hücreler ortasında üretilen safra , hücre kolonları içinde dolaşan safra kanalına ( ductus choladicus ) boşaltılır daha sonra ana kanala aktarılan safra ya direkt doğruya oniki parmak barsağına (duodenum ) yada depolanmak üzere safra kesesine ( vesica fellae ) gönderilir. Safranın birtakım bileşikleri benzerlik gösterir, bundan da karaciğer hücrelerinin plazmayı süzdüğü , muhakkak büyüklükteki molekül ve iyonların geçmesine müsaade vererek daha büyük proteinleri tuttuğu anlaşılmaktadır. Öteki safra bileşikleri , karaciğer hücreleri tarafınca salgılanmaktadır. Bunlar içinde yağ moleküllerini daha küçük parçacıklara ayıran safra tuzları ile biluribin renkli hususu ( pigmenti) de vardır.
Alyuvarların olağan ömrü 120 gün kadardır. Bunlar hayatlarını noktaladıklarında , karaciğerin belli hücreleri , meyyit alyuvarları parcalayarak , altın sarısı rengindeki Biluribin unsurunu ( pigmentini ) açığa çıkartırlar şayet rastgele bir niçinle karaciğer kandan biluribin’i ayıramazsa , ya da safra kanallarında bir tıkanma – engelleme olursa ( yani safraya biluribin akarılamaz ise ) bu altın sarısı rengindeki pigmentin kandaki ölçüsü çoğalır ve bu fazla biluribin bedenin öteki dokularında ; öreneğin deride ve gözlerde toplanır ve onlara karakteristik sarı rengini vererek SARILIK :İCTERUS dediğimiz semptomun ortaya çıkmasına yol açar.
Safra tuzları , sindirim fonksiyonu sırasındaki misyonlarını yaptıktan daha sonra ortadan kaybolmazlar.Barsaklar tarafınca emilerek karaciğer toplardamarı (vena portae) aracılığı ile bir daha salgılanmak üzere karaciğere getirilirler.Bu deveran bize sindirim sistemimizin yetkinliğini deliller.Vücudumuzdaki İstikrar o kadar hassas kurulmuştur ki hayli küçük ölçüdeki safra tuzları ( 3-4 gram ) bile yine ilişkin olduğu yere geri dönebilmektedir.
Karaciğerimiz , meyyit alyuvarların parçalanması konusunda taşıdığı sorumluluğun yanı sıra kan plazmasına belli proteinlerle bir arada , kanın damarlarda pıhtılaşmasını engelleyen heparin isimli kimyasal maddeyi de sağlamakla yükümlüdür. Heparin ismini Karaciğerden ( Hepar ) alır. Heparin kanın pıhtılaşmasını mahzurlar . Bu yüzden Tıpta pıhtı çözülmesinde ( tromboz ve emboli ) tedavisinde kullanılmaktadır.Ayrıca kan alma – verme süreçlerinde vericiden alınan kan heparinli kan toplama torbasında saklanmaktadır.Bu yüzden Heparin’in Tıbbi ehemmiyeti fazlaca büyüktür.
Karaciğer hem de fibrinojen denilen maddeyide üretir. Fibrinojen bir Plazma Proteinidir ve Pıhtılaştırma olayında fazlaca büyük bir değer taşımaktadır.
Sindirim sırasında kazanılan tüm besleyici unsurlar , karaciğerin biyokimyasal fabrikasından geçerler, karbonhidratlar buraya geldiklerinde sıradan şekerler halindedirler lakin karaciğerde derhal bedenin en büyük direkt güç kaynağı olan Glükoz’a dönüştürülürler Hücrelerin ani güce gereksinimleri var ise , karaciğer glükoz’un bir kısmını kana aktararak ihtiyacı olan hücrelere gönderir.
Karaciğerin , glükoz depolama özelliği olmadığından geriye kalan glükoz ölçüsünü daha büyük bir karbonhidrat molekülü olan Glükojen’e çevirir.Çünkü glükojen , karaciğer ve birtakım iskelet kasları tarafınca depo edilebilir.Eğer bütün glükojen depoları doluysa , karaciğer kalan glükoz’u yağa çevirerek , bedenin gerekli bölgelerine gönderir.İleride bedenin daha fazla güç ihtiyacı olursa ; bu yağlar ve glükojen derhal glükoza dönüşerek güç de kullanılır. Hatta ihtiyacın epeyce fazla olması durumunda karaciğer kâfi enerjiyi sağlayabilmek için proteinleri bile glükoz’a çevirmektedir lakin bu epeyce nadir ve küçük ölçülerde görülen bir olaydır. Bu süreç sırasında ortaya çıkan zehirli atıklar , karaciğer tarafınca süratle Üre’ye dönüştürülür:normal ölçüdeki Üre zararsızdır .İdrar ve ter yolu ile bedenden dışarı atılır.
Karbonhidratlar ,proteinler ve yağlar üzerinde yapılan bu dönüştürme süreçleri bize biyolojik kimyasalların değişebilirlik özelliklerini kanıtlamaktadır lakin bu değişimlerin gerçekleşebilmesi için belli kimyasal değişimler için belli kimyasal hususlar vardır ve karaciğer bu değişimler için en uygun kimyasal hususları üretmekte usta bir organımızdır.
Karaciğerdeki depoların büyük bir kısmı glükojen’le doludur.Depolanan öteki unsurların başında A, D ve B 12 vitaminleri ile demir gelir.Karaciğer’in depaoladığı A Vitamininin farklı bir örneği kutup ayılarında görülür:bol bol balık yiyen kutup ayılarında A vitaminide fazlaca fazladır. Şayet kutup ayısının karaciğeri , sağlıklı bir insan tarafınca yenirse A vitamini fazlalığı zehirlenmeye hatta mevte bile yol açabilmektedir ( Bu Olay Enteresandır ve Eskimolarda görülmüştür.)
Karaciğer , beden tarafınca parçalanamayan birtakım zehirler de salgılar.Örneğin ilaçlanmış zerzevat ve meyve yiyen insanların karaciğerlerinde şaşırtan miktalarda bu etken unsurlar saptanmıştır. Striknin ( karga büken otu zehiri ) , epey güçlü ve öldürücü bir zehirdir.Nikotin ( sigarada , tütünde bulunan zehir ) , birtakım Barbütüratlar ( Uyku İlçaları ,bazı sakinleştiriciler ve Anestezik İlaçlarda bulunan bir etken husus ) ve kuşkusuz Alkol , karaciğeri tahrip eder. Gerçi karaciğerin alkol üzere zehirlerle uğraş gücü olağanüstü fazladıre ancak daima ve epeyce ölçülerde alınan alkol , bölünmekte olan karaciğer hücrelerine ziyan verir:bu biçimdece hücre yenilenmesi engellenmiş olur şayet bu durum fazlaca çok ölçülerde ve epey uzun müddetler devam ederse , olağan karaciğer hücrelerinin yerini lifsi bağ dokuları alır ve SİROZ ismini verdiğimiz hastalık ortaya çıkar. Vaktinde tedbir alınmazsa karaciğerin fonksiyonları duracak , bunu sarılık izleyecek ve akabinde koma ve nihayet vefat gerçekleşecektir.
bu biçimde durumlarla karşılaşmamak için , karaciğerimizin ve bedenimizin kıymetini güzel bilelim .Alkolden uzak duralım .Karaciğerinizden en ufak bir rahatsızlığınız olursa çabucak Doktorunuza müracaatınız .
Sağlıklı günler dileği ile …
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ
Veteriner Tabibi – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.