Anatomi insan bedeninin olağan biçim, yapı ve bedeni oluşturan çeşitli organları ve bu organların içindeki olağan münasebetleri inceleyen bir bilimdir. Fizyoloji ise canlılarda beden işlevlerini inceleyen bilimdir. Fizyolojik incelemenin ön kaidelerinden biri morfolojik bilgiye yani Anatomi ve Histoloji bilgisine sahip olmaktan geçer.
Her hangi bir cismin hal, yapı ve durumunun olağan olup olmadığını tespit edebilmemiz için o cisimlerde elbette kabul ettiğimiz bir ölçüye sahip olmalıyız. Ama insan topluluklarında hayli küçük ortamda bile birlikte yaşayan beşerler içinde farklı ayrı fertlerin bedenleri dışarıdan görülebilen çeşitli organların hal ve büyüklükleri bakımından birbirinden epey farklı oldukları göze çarpmaktadır. Ortamı genişletir ve birbirinden uzakta çeşitli iklim çeşitli kıtalarda yaşayan insanları karşılaştırırsak bu ayrımlar daha fazla artar. Beşerler içinde görülen bu ayrımlar yalnız dış görünüşle kalmıyor. Kadavra üzerinde yahut ameliyat sırasında yapılan incelemeler, tıpkı organların çeşitli bireylerde pek epey bakımdan birbirinden az yahut fazlaca farklı olduklarını göstermektedir. Organların detaylı yapısını incelerken birebir organların çeşitli insanlarda bu bakımdan da birbirinden farklı olduklarını görüyoruz. Hatta insan beden yapı materyalini oluşturan çeşitli unsurların molekülleri bile bütün insanlarda tıpkı özellikleri taşımazlar. Çeşitli kan kümelerinin varlığı albümin moleküllerinin de bütün insanlarda külliyen tıpkı özellikler taşımadığını açıkça göstermektedir.
Variabilitet (Varyete) ismi verilen bu özellik yani farklı ayrı fertlerin gövde ve organlarının yapı ve biçim bakımından birbirinden farklı olması bütün canlılara has olan bir özelliktir.
İnsan bedeninin en hayli değişmeler geçirdiği devre intrauterin hayata aittir. Dokuz ay süren bu devre 200 mikron çapında olan aşılanmış yumurtadan 50 cm. uzunluğunda ve ortalama 3,5 kg tartısında bir bebek meydana gelmektedir. Küçük az gelişmiş ve işlev bakımından da ya hiç yahut epeyce az gelişmiş olmakla birlikte dünyaya geldiği vakit bebekte bütün organlar oluşmuş durumdadır.
Embriyonal ömrün birinci devrelerinde görülen ve çeşitli organların kökeni olan çeşitli taslaklar form ve yapı bakımından daha sonra meydana getirdikleri organlardan fazlaca farklıdır. Bütün gelişme mühletince organların form, yapı ve yerleri durmadan değişir. Çeşitli gelişme devrelerinde insan embriyosunun organlarını aşağı sınıflara mensup çeşitli hayvanların birebir cinsten daimi organları ile karşılaştıracak olursak, pek hayli vaka’da ortada büyük benzerliğin bulunduğunu nazaranbiliriz.
Örneğin hayli erken çağlarda insan embriyosunun iskeletini yalnız chorda dorsalis yapar. Tıpkı durum amphioxus’larda hayatları müddetince kalır. bir mühlet daha sonra chorda dorsalis yerine kıkırdak dokusundan yapılmış omurga meydana gelir. Bu durum amphioxus’lara oranla daha yüksek sınıfa ilişkin birtakım balıklarda görülür ve ömürlerinin sonuna kadar kalır. Ama insanlarda bu durum geçicidir ve Embriyonal hayatın üçüncü ayında omurların kemikleşmesi başlar. Diğer organlarda da birebir durum görülmektedir. Yürekte insan embriyosunun epeyce erken çağlarında epey sıradan hayvanlarda olduğu üzere yalnız düz bir borudan yapılmıştır. Kısa bir vakit daha sonra yürek taslağı değişmeğe başlar ve çeşitli kesimlerinin farklı büyümesi ve durum değiştirmesi kararında yavaşça biçimini değiştirir ve boru boşluğunda meydana gelen bölmeler aracılığı ile başta iki, daha sonra üç ve en sonunda dört modüle ayrılır. İnsan yüreğinin gelişme devresinde gösterdiği bütün bu çeşitli biçimler çeşitli sınıflara ilişkin hayvanlarda görülen kalıcı biçimlere benzerler. Özet olarak diyebiliriz ki, insan embriyosu dokuz ay üzere hayli kısa bir vakit ortasında filogenetik merdivenin birinci basamağından (yani tek hücreli durumdan) başlayarak gitgide yükselmekte ve en üst basamaklara yaklaşmaktadır. Ama yeni doğmuş bir çocuk adult (yetişkin) insanın küçültülmüş bir modeli değildir ve her bakımdan epey değişiktir ve dünyaya geldikten daha sonra da fazlaca değişik gelişme safhaları gösterir. Ekstauterin hayatta insanın gelişmesi ve olgunlaşması hayvanlara nazaran fazlaca uzun sürer. Çocuk dünyaya geldikten daha sonra bir yaşına kadar olan devreye süt çocuğu çağı denir. Bu çağda çocuğun bedeninde ve çeşitli organlarında büyük değişiklikler meydana gelir. Uzunluk ortalama % 50 oranında artar. Evvel oturma daha sonra ayağa kalkması kararında omurganın eğrilikleri meydana gelmeye başlar. 5.-7. ‘nci aylarda süt dişleri çıkmaya başlar. Beynin gelişmesi ilerler ve pek hayli merkezler çalışmaya başlar, görme ve işitme işlevleri gelişir. Etraf ile ilgilenmeye başlar birtakım insan ve eşyaları tanır, kimi sıradan hareketleri emele uygun bir biçimde yapmasını öğrenir. Bütün bu işlevlerle ilgili olan organlar morfolojik bakımından da epeyce değişir.
Çeşitli organların gelişmesi, cinse bakılırsa belli bir istikamet alır ve sekonder cinsi belirtiler denilen yalnız bayan yahut erkek cinsine has olan özellikler meydana gelir. Bu gelişme ayrımları kararında birbirinden hem vücut hem ruh bakımından fazlaca farklı iki cinse mensup fertler ortaya çıkar. Puberte devresinde insan bedeninin büyümesi bir daha hızlanır. Yalnız bu süratli büyüme devresinin mühleti her iki cinste tıpkı olmadığı üzere çeşitli beden modüllerinin büyümesi de tıpkı oranda değildir. Süratli büyüme müddeti erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha geç başlar, ancak daha fazla sürer. Extermiteler gövdeye oranla erkeklerde daha fazla büyür. Kız çocuklarda pelvis fazla genişler. Buna karşılık göğüs kafesi ve omuzlar daha dar kalır. Erkek çocuklarda puberte çağında gırtlak daha fazla ve daha çabuk büyür ve bundan dolayı sesleri kalınlaşır. Derialtı yağ dokusunun dağılışı da her iki cinste diğer diğerdir. Kasların ve kemiklerin genişlemesinde de iki cins içinde açık ayrımlar görülür. Bütün bedenin yapılış üslubuna uygun olmak üzere bütün iç organlar içinde da büyüklük ve yük bakımından az hayli ayrımlar meydana gelir. Puberte çağı erkek çocuklarda 16-18, kız çocuklarda 15 yaşlarına kadar sürer. Ama bu mühlet insanların mensup oldukları ırklara ve iklime göre değişir. Sıcak iklimde yaşayan beşerler çoklukla daha çabuk yetişirler.
Puberte çağından daha sonra olgunlaşma devresi gelir. Bu devre erkeklerde 25-28, bayanlarda 20-22 yaşa kadar sürer. Bu çağda bedenin büyümesi devam eder, ama epeyce yavaş seyreder. Bu devrede beden ve çeşitli organlar büyüklük bakımından pek fazla ayrım göstermezler, lakin daha sağlamlaşır ve artan gereksinimleri karşılayabilmek için işlev bakımından daha fazla gelişirler.
Bu devreden daha sonra olgunluk çağı başlar ve erkeklerde 50, bayanlarda 35-40 yaşına kadar sürer. 40-50 yaş içinde bayanlarda genital bezlerin çalışmasının durması (klimakterium), şahsa bakılırsa fazlaca değişik şekilde seyretmekle birlikte bayanın ruhu ve bedeni üzerinde hayli büyük tesir yapar. Menstruasiyonların kesilmesinden daha sonra bayanlar yavaşça ihtiyarlık devresine girerler. Erkeklerde genital bezlerin çalışması daha uzun sürer ve yavaşça azalır. Bundan dolayı erkeklerde bayanlarda klimaktrium sırasında olduğu üzere kısa vakit ortasında fazla değişmeler olmaz.
Cins ve yaş detaylarından daha sonra insan vücudununda form ve yapı bakımından görülen değerli detaylar ırk ayrımlardır. Çeşitli iklimde çeşitli yaşama koşulları altında yaşayan beşerler içinde bilhassa dış görünüş bakımından değerli ayrımlar vardır. Bu ayrımlar bilhassa bedenin büyüklüğü derinin rengi çeşitli organların biçim ve gövdenin çeşitli modülleri içindeki oranlarda görülmektedir.
Biz derslerimizde olgun çağda olan insan bedeninin olağan biçim, yapı fonksiyonlaryla organ ve sistemlerin klinik ehemmiyetinden bahsedeceğiz. Ancak insanları yalnız cins, yaş ve ırk ayrımlarına nazaran gruplandırmak insan bedeni ve çeşitli organlarının büyüklük, hal ve yapı bakımından olağan hudutlarını çizmek organların ve bedenin çeşitli modülleri içindeki oranları tespit etmek için kâfi değildir. Bu büyüklük kümeler ortasında çeşitli topluma ilişkin insanları hatta küçük bir topluma mensup farklı ayrı fertler içinde bile kimi vakit değerli ayrımlar görülmektedir. Bu kuvvetlikleri de yenebilmek için birebir cins tıpkı yaş ve birebir ırka mensup insanların kendi ortalarında görülen en kıymetli detaylara nazaran daha küçük kümelere tiplere ayrılmışlardır. bu türlü belli bir tipe ilişkin olan fertler içinde bedenin ve çeşitli organların büyüklük, biçim ve yapı bakımından olağan hudutlarını çizmek daha kolay olmuştur. Ama zorluk bu bölünme ile de külliyen giderilmemiştir. Tıpkı tipe ilişkin beşerler içinde da birtakım tipik misal taraflar olmakla birlikte kimi vakit pek değerli ayrımlar da görülmektedir.
Tıpkı cins, tıpkı yaş ve birebir ırka mensup insanları ortalarında görülen kıymetli ayrımlara göre çeşitli tiplere ayırmak da kolay değildir. Bu konuda çeşitli prensiplere nazaran yapılmış bölüntüler vardır. Biz burada Kretschmer tarafınca tespit edilmiş ve hekimlikte hayli kullanılan bölüntüden bahsedeceğiz. Kretschmer insanları leptosom, atletik ve piknik olmak üzere üç tipe ayırmaktadır.
Leptosom tipe ilişkin olan beşerler uzun uzunluklu ve dar gövdeli olurlar (leptos-dar). Bu insanların çeşitli beden modüllerinin ve bütün organlarının uzunlukları kalınlıklarına oranla fazladır. Yağ dokusu gövdenin bütün kısımlarında azdır ve beşerler bol besin aldıkları biçimde fazla şişmanlamazlar. Kafatasları dar, yanlardan basık, yüzleri oval biçiminde burunları ince çıkıntılı gözler içindeki aralık dar, gür saçlı ve sakallı ama gövdenin diğer kısımlarında kıllar az olur. Göğüs kafesi uzun ve dar, bacak ve kollar uzundur. Bu tip beşerler iç organların biçim ve durumlarında kendilerine mahsus özellikler görülür. Örneğin yürek ortada ve vertikal durumdadır. Mide uzun ve dar olup, büyük bir kısmı vertikal durum alır. Böbrekler sıklıkla düşük ve çoklukla bütün iç organlar aşağı sarkmağa temayül gösterirler. Bu tip beşerler içinde daha az gelişmiş ve daha zayıf olanlarına astenik tip denir. Astenik tip insanların omuz ve göğüsleri dar olup omurganın göğüs kesiminde geriye hakikat konvekslik gösteren eğriliği (kifoz) fazladır. Astenik bayanların sıklıkla uzunlukları da kısadır.
Atletik tip insanların en karakteristik tarafları kemik ve kaslarının fazla gelişmiş ve güçlü olmasıdır. Uzunlukları sıklıkla orta ile uzun içinde geniş omuzlu, dar kalçalı, kalın bilekli ve elleri büyük olurlar. Extermite kasları fazla gelişmiş ve güçlüdir. Derialtı yağ doklusu az, deri kalın, gergin ve elastikidir.
Piknik tip beşerler kısa uzunluklu ve geniş gövdeli olurlar. Thorax (göğüs kafesi) kısa, lakin geniş ve yuvarlak biçimdedir. Regio lumbalis (bel bölgesi) epey az muhakkak olur. Thorax geniş ve yuvarlak abdomen’le (karınla) devam eder, omuzlar ve göğüs karına nispeten dar olduğu için bütün beden bir fıçı biçimini alır. Boyun kısa ve kalın, baş yuvarlak, yüz de geniş ve yuvarlak biçimdedir. Kol ve bacaklar kısa eller geniş parmaklar kısa ve etraf kasları az gelişir. Piknik tip insanlarda 30 yaşından daha sonra yağ katmanı bilhassa karın duvarlarında sıklıkla fazla gelişir ve gövdenin genişlik nispeti daha fazla artar. Birtakım insanlarda gövdenin, çeşitli kısımları form, yapı, durum ve işlevde çeşitli tiplere benzeyen tarafları da görülmektedir.
İnsan bedenini meydana getiren çeşitli organlar içinde en ince detaylarına kadar nazaranv kısmı vardır. Organlar form, durum ve yapıların gördükleri nazaranve göre ayarlanmıştır. İleride çeşitli organları farklı ayrı anlatırken her bir organın morfolojik ve topografik özellikleri ile işlevleri içindeki alakayı açıklayacağız. Yalnız, kimi organların formülleri ile yaptıkları bakılırsav içinde direkt doğruya bir ilgi tespit etmek güçtür. Örneğin karaciğer safra salgılanmasına, karbonhidrat metabolizmasına ve yaptığı öteki bakılırsavleri aksatmadan öteki misyonları de yapabilir. Bu organın dış görünüşü ve makroskopik formu ile, işlevi içinde bir ilgi yoktur. Lakin organın diğer özellikleri mesela; rengi, sertliği ve yumuşaklığı, bilhassa mikroskobik yapısı, karaciğerin yaptığı vazifelere nazaran ayarlanmıştır. Karaciğerin biçimine gelince; organın işlevi ile ilgili olmakla birlikte sebepsiz ve gelişi hoş meydana gelmiş değildir. Karaciğerin aldığı biçim, gövdede aldığı alan komşu organların tesiri ile ve gövdenin genel planına uygun olarak meydana gelmiştir. Öbür organların prosedürleri üzerinde de topografik ilgilerin az yahut epeyce tesirleri vardır. Çeşitli organların topografik durumları ve ortalarındaki komşuluk ilgileri de sıklıkla organların işlevsel ilgilerine göre ayarlanmıştır. Bu ilgi bilhassa birebir sisteme ilişkin ve tıpkı hedef için çalışan organlar arsında açıkça görülmektedir. Başka farklı sistemlere ilişkin ve diğer başka misyon yapan birtakım organlar içindeki topografik bağ, mesela barsaklarla karaciğer içindeki bağlantıdaki üzeredir. Ancak, insan bedenini bütün olarak ele alırsak her bir organın aldığı durumun kendisinin beslenmesi, korunması ve işlevi bakımından hayli elverişli olduğu üzere komşu organlarına da ziyan vermeyecek bir biçimde ve yapıda bedenin genel üslubuna ve genel tertibine de epeyce uygun olduğunu görürüz.
Biçim, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı olmakla birlikte, farklı başka organlar hiç bir şey tabir etmezler ve yalnız genel plan ortasında ve bedenin genel sistemine uygun durumlarını koruma ettikleri sürece insan bedeni için yararlı bir öge olurlar.
Organların esas iki türlü bakılırsavi vardır. Bunlardan birincisi insan bedeninin maddi varlığının, ikincisi kuşağın devamının sağlanmasıdır. İnsanın faaliyetine bağlı olan bütün öbür olaylar yer yüzünde insanın varlığını sağlayan bu iki temel maksada bağlıdır. Bedenimizi yapan bütün organlarımız da bu iki temel hedefin yerine getirilmesi için elbirliği ile çalışmaktadırlar.
Nispeten epeyce küçük olan insan bedeni çeşit ve kalite bakımından epey büyük işler başaran çeşitli organları barındırmaktadır. Bütün bedenin ve farklı ayrı organların form, yapı ve durumlarını tespit eden genel planın genel prensibi en az unsur kullanılarak en küçük alan işgal eden ama en epeyce randıman veren bir makine meydana getirmektir. Bu maksimum-minimum prensibi tabiatın her alanında vardır, lakin insan bedeninde bu prensip en düzgün biçimde gerçekleşmiştir.
Biz bu dersimizde; organları çeşitli kümelere ayırırken temel olarak organlar içindeki işlev bakımından görülen bağlılığı düşündük ve buna bakılırsa sistemlere ayırdık. Urogenital sisteme gelince, nazaranv bakımından birbirinden farklı olan organların bir sistem ortasında incelenmesinin niçini birtakım organların komşuluk bakımından epeyce yakın olması ve hatta kimilerinin (mesela erkek uretra’sı gibi) hem de hem uriner organ ve tıpkı vakitte genital organ bakılırsavini yapmasıdır.
Canlılar hücre ismi verilen en küçük yapısal ünitelerin epeyce karmaşık işlevleri yerine getirebilecek biçimde bir ortaya gelmesiyle oluşmuşlardır. Hücre gözle görülemeyecek kadar küçüktür ve etrafı yarı geçirgen bir zarla kuşatılmış durumdadır. Hücreye biçimini veren sitoplasma gerekli yaşamsal öğeleri içeren yarı sıvı bir husustur. Birebir bakılırsavdeki hücrelerin kümelenmesi ile dokular; farklı dokuların makul bir fonksiyonu görmek üzere birleşmesiyle de organlar oluşur. Yapısal özellikleri farklı olan organların bir ortaya gelmesi kararında da belli bir fonksiyonel bütünlük gösteren sistemler şekillenir.
Anatomi terimi eski Yunanca Ana
arasından) ve Tome (Temnein) kesmek) sözlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Anatomi sözü keserek ayırma parçalama manasına gelmektedir. Anatomi kavramının Latince’deki karşılığı Dissection’dur. Günümüzde kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi usulü için genel bir tabir olarak Disseksiyon terimi kullanılmaktadır. Anatomi geniş manada bedenin olağan biçimini yapısını; bedeni oluşturan organları ve bu organlar içindeki yapısal bakılırsavsel alakaları inceleyen bilim kısmıdır. Biçim bilimi manasına gelen Morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir. Bir görüşe göre Anatomi terimi Morfoloji ile özdeş olarak da kabul edilir. Lakin günümüzde oluşumların sadece şekilsel değil fonksiyonel (fizyolojik) özelliklerinin de ehemmiyet kazanması yapılan çalışmalarda hücre içi öğelerin detaylı olarak hatta moleküler seviyede incelenmesi Anatomi biliminin hudutlarını genişletmiştir. Anatomi eğitiminde kalıplaşmış kurallarla fonksiyonel irtibatları dikkate almayan bir prosedür seçilmesi ezbere dayanan ve edinilen ayrıntıların kısa vakitte unutulmasına yol açan bir öğrenme ile sonuçlanır. Rastgele bir yapının fonksiyonlarının ve öteki yapılarla irtibatlarının birlikte öğrenilmesi ise Anatominin bir bütün halinde daha kolay anlaşılmasını sağlar. Bu niçinle yapıların detaylarından fazlaca hastalıklar (klinik) ya da faydalanmalarla olan fonksiyonel (fizyolojik) irtibatlarının öğrenilmesi çağdaş Anatomi öğretim anlayışına daha uygundur.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr. Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Her hangi bir cismin hal, yapı ve durumunun olağan olup olmadığını tespit edebilmemiz için o cisimlerde elbette kabul ettiğimiz bir ölçüye sahip olmalıyız. Ama insan topluluklarında hayli küçük ortamda bile birlikte yaşayan beşerler içinde farklı ayrı fertlerin bedenleri dışarıdan görülebilen çeşitli organların hal ve büyüklükleri bakımından birbirinden epey farklı oldukları göze çarpmaktadır. Ortamı genişletir ve birbirinden uzakta çeşitli iklim çeşitli kıtalarda yaşayan insanları karşılaştırırsak bu ayrımlar daha fazla artar. Beşerler içinde görülen bu ayrımlar yalnız dış görünüşle kalmıyor. Kadavra üzerinde yahut ameliyat sırasında yapılan incelemeler, tıpkı organların çeşitli bireylerde pek epey bakımdan birbirinden az yahut fazlaca farklı olduklarını göstermektedir. Organların detaylı yapısını incelerken birebir organların çeşitli insanlarda bu bakımdan da birbirinden farklı olduklarını görüyoruz. Hatta insan beden yapı materyalini oluşturan çeşitli unsurların molekülleri bile bütün insanlarda tıpkı özellikleri taşımazlar. Çeşitli kan kümelerinin varlığı albümin moleküllerinin de bütün insanlarda külliyen tıpkı özellikler taşımadığını açıkça göstermektedir.
Variabilitet (Varyete) ismi verilen bu özellik yani farklı ayrı fertlerin gövde ve organlarının yapı ve biçim bakımından birbirinden farklı olması bütün canlılara has olan bir özelliktir.
İnsan bedeninin en hayli değişmeler geçirdiği devre intrauterin hayata aittir. Dokuz ay süren bu devre 200 mikron çapında olan aşılanmış yumurtadan 50 cm. uzunluğunda ve ortalama 3,5 kg tartısında bir bebek meydana gelmektedir. Küçük az gelişmiş ve işlev bakımından da ya hiç yahut epeyce az gelişmiş olmakla birlikte dünyaya geldiği vakit bebekte bütün organlar oluşmuş durumdadır.
Embriyonal ömrün birinci devrelerinde görülen ve çeşitli organların kökeni olan çeşitli taslaklar form ve yapı bakımından daha sonra meydana getirdikleri organlardan fazlaca farklıdır. Bütün gelişme mühletince organların form, yapı ve yerleri durmadan değişir. Çeşitli gelişme devrelerinde insan embriyosunun organlarını aşağı sınıflara mensup çeşitli hayvanların birebir cinsten daimi organları ile karşılaştıracak olursak, pek hayli vaka’da ortada büyük benzerliğin bulunduğunu nazaranbiliriz.
Örneğin hayli erken çağlarda insan embriyosunun iskeletini yalnız chorda dorsalis yapar. Tıpkı durum amphioxus’larda hayatları müddetince kalır. bir mühlet daha sonra chorda dorsalis yerine kıkırdak dokusundan yapılmış omurga meydana gelir. Bu durum amphioxus’lara oranla daha yüksek sınıfa ilişkin birtakım balıklarda görülür ve ömürlerinin sonuna kadar kalır. Ama insanlarda bu durum geçicidir ve Embriyonal hayatın üçüncü ayında omurların kemikleşmesi başlar. Diğer organlarda da birebir durum görülmektedir. Yürekte insan embriyosunun epeyce erken çağlarında epey sıradan hayvanlarda olduğu üzere yalnız düz bir borudan yapılmıştır. Kısa bir vakit daha sonra yürek taslağı değişmeğe başlar ve çeşitli kesimlerinin farklı büyümesi ve durum değiştirmesi kararında yavaşça biçimini değiştirir ve boru boşluğunda meydana gelen bölmeler aracılığı ile başta iki, daha sonra üç ve en sonunda dört modüle ayrılır. İnsan yüreğinin gelişme devresinde gösterdiği bütün bu çeşitli biçimler çeşitli sınıflara ilişkin hayvanlarda görülen kalıcı biçimlere benzerler. Özet olarak diyebiliriz ki, insan embriyosu dokuz ay üzere hayli kısa bir vakit ortasında filogenetik merdivenin birinci basamağından (yani tek hücreli durumdan) başlayarak gitgide yükselmekte ve en üst basamaklara yaklaşmaktadır. Ama yeni doğmuş bir çocuk adult (yetişkin) insanın küçültülmüş bir modeli değildir ve her bakımdan epey değişiktir ve dünyaya geldikten daha sonra da fazlaca değişik gelişme safhaları gösterir. Ekstauterin hayatta insanın gelişmesi ve olgunlaşması hayvanlara nazaran fazlaca uzun sürer. Çocuk dünyaya geldikten daha sonra bir yaşına kadar olan devreye süt çocuğu çağı denir. Bu çağda çocuğun bedeninde ve çeşitli organlarında büyük değişiklikler meydana gelir. Uzunluk ortalama % 50 oranında artar. Evvel oturma daha sonra ayağa kalkması kararında omurganın eğrilikleri meydana gelmeye başlar. 5.-7. ‘nci aylarda süt dişleri çıkmaya başlar. Beynin gelişmesi ilerler ve pek hayli merkezler çalışmaya başlar, görme ve işitme işlevleri gelişir. Etraf ile ilgilenmeye başlar birtakım insan ve eşyaları tanır, kimi sıradan hareketleri emele uygun bir biçimde yapmasını öğrenir. Bütün bu işlevlerle ilgili olan organlar morfolojik bakımından da epeyce değişir.
Çeşitli organların gelişmesi, cinse bakılırsa belli bir istikamet alır ve sekonder cinsi belirtiler denilen yalnız bayan yahut erkek cinsine has olan özellikler meydana gelir. Bu gelişme ayrımları kararında birbirinden hem vücut hem ruh bakımından fazlaca farklı iki cinse mensup fertler ortaya çıkar. Puberte devresinde insan bedeninin büyümesi bir daha hızlanır. Yalnız bu süratli büyüme devresinin mühleti her iki cinste tıpkı olmadığı üzere çeşitli beden modüllerinin büyümesi de tıpkı oranda değildir. Süratli büyüme müddeti erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha geç başlar, ancak daha fazla sürer. Extermiteler gövdeye oranla erkeklerde daha fazla büyür. Kız çocuklarda pelvis fazla genişler. Buna karşılık göğüs kafesi ve omuzlar daha dar kalır. Erkek çocuklarda puberte çağında gırtlak daha fazla ve daha çabuk büyür ve bundan dolayı sesleri kalınlaşır. Derialtı yağ dokusunun dağılışı da her iki cinste diğer diğerdir. Kasların ve kemiklerin genişlemesinde de iki cins içinde açık ayrımlar görülür. Bütün bedenin yapılış üslubuna uygun olmak üzere bütün iç organlar içinde da büyüklük ve yük bakımından az hayli ayrımlar meydana gelir. Puberte çağı erkek çocuklarda 16-18, kız çocuklarda 15 yaşlarına kadar sürer. Ama bu mühlet insanların mensup oldukları ırklara ve iklime göre değişir. Sıcak iklimde yaşayan beşerler çoklukla daha çabuk yetişirler.
Puberte çağından daha sonra olgunlaşma devresi gelir. Bu devre erkeklerde 25-28, bayanlarda 20-22 yaşa kadar sürer. Bu çağda bedenin büyümesi devam eder, ama epeyce yavaş seyreder. Bu devrede beden ve çeşitli organlar büyüklük bakımından pek fazla ayrım göstermezler, lakin daha sağlamlaşır ve artan gereksinimleri karşılayabilmek için işlev bakımından daha fazla gelişirler.
Bu devreden daha sonra olgunluk çağı başlar ve erkeklerde 50, bayanlarda 35-40 yaşına kadar sürer. 40-50 yaş içinde bayanlarda genital bezlerin çalışmasının durması (klimakterium), şahsa bakılırsa fazlaca değişik şekilde seyretmekle birlikte bayanın ruhu ve bedeni üzerinde hayli büyük tesir yapar. Menstruasiyonların kesilmesinden daha sonra bayanlar yavaşça ihtiyarlık devresine girerler. Erkeklerde genital bezlerin çalışması daha uzun sürer ve yavaşça azalır. Bundan dolayı erkeklerde bayanlarda klimaktrium sırasında olduğu üzere kısa vakit ortasında fazla değişmeler olmaz.
Cins ve yaş detaylarından daha sonra insan vücudununda form ve yapı bakımından görülen değerli detaylar ırk ayrımlardır. Çeşitli iklimde çeşitli yaşama koşulları altında yaşayan beşerler içinde bilhassa dış görünüş bakımından değerli ayrımlar vardır. Bu ayrımlar bilhassa bedenin büyüklüğü derinin rengi çeşitli organların biçim ve gövdenin çeşitli modülleri içindeki oranlarda görülmektedir.
Biz derslerimizde olgun çağda olan insan bedeninin olağan biçim, yapı fonksiyonlaryla organ ve sistemlerin klinik ehemmiyetinden bahsedeceğiz. Ancak insanları yalnız cins, yaş ve ırk ayrımlarına nazaran gruplandırmak insan bedeni ve çeşitli organlarının büyüklük, hal ve yapı bakımından olağan hudutlarını çizmek organların ve bedenin çeşitli modülleri içindeki oranları tespit etmek için kâfi değildir. Bu büyüklük kümeler ortasında çeşitli topluma ilişkin insanları hatta küçük bir topluma mensup farklı ayrı fertler içinde bile kimi vakit değerli ayrımlar görülmektedir. Bu kuvvetlikleri de yenebilmek için birebir cins tıpkı yaş ve birebir ırka mensup insanların kendi ortalarında görülen en kıymetli detaylara nazaran daha küçük kümelere tiplere ayrılmışlardır. bu türlü belli bir tipe ilişkin olan fertler içinde bedenin ve çeşitli organların büyüklük, biçim ve yapı bakımından olağan hudutlarını çizmek daha kolay olmuştur. Ama zorluk bu bölünme ile de külliyen giderilmemiştir. Tıpkı tipe ilişkin beşerler içinde da birtakım tipik misal taraflar olmakla birlikte kimi vakit pek değerli ayrımlar da görülmektedir.
Tıpkı cins, tıpkı yaş ve birebir ırka mensup insanları ortalarında görülen kıymetli ayrımlara göre çeşitli tiplere ayırmak da kolay değildir. Bu konuda çeşitli prensiplere nazaran yapılmış bölüntüler vardır. Biz burada Kretschmer tarafınca tespit edilmiş ve hekimlikte hayli kullanılan bölüntüden bahsedeceğiz. Kretschmer insanları leptosom, atletik ve piknik olmak üzere üç tipe ayırmaktadır.
Leptosom tipe ilişkin olan beşerler uzun uzunluklu ve dar gövdeli olurlar (leptos-dar). Bu insanların çeşitli beden modüllerinin ve bütün organlarının uzunlukları kalınlıklarına oranla fazladır. Yağ dokusu gövdenin bütün kısımlarında azdır ve beşerler bol besin aldıkları biçimde fazla şişmanlamazlar. Kafatasları dar, yanlardan basık, yüzleri oval biçiminde burunları ince çıkıntılı gözler içindeki aralık dar, gür saçlı ve sakallı ama gövdenin diğer kısımlarında kıllar az olur. Göğüs kafesi uzun ve dar, bacak ve kollar uzundur. Bu tip beşerler iç organların biçim ve durumlarında kendilerine mahsus özellikler görülür. Örneğin yürek ortada ve vertikal durumdadır. Mide uzun ve dar olup, büyük bir kısmı vertikal durum alır. Böbrekler sıklıkla düşük ve çoklukla bütün iç organlar aşağı sarkmağa temayül gösterirler. Bu tip beşerler içinde daha az gelişmiş ve daha zayıf olanlarına astenik tip denir. Astenik tip insanların omuz ve göğüsleri dar olup omurganın göğüs kesiminde geriye hakikat konvekslik gösteren eğriliği (kifoz) fazladır. Astenik bayanların sıklıkla uzunlukları da kısadır.
Atletik tip insanların en karakteristik tarafları kemik ve kaslarının fazla gelişmiş ve güçlü olmasıdır. Uzunlukları sıklıkla orta ile uzun içinde geniş omuzlu, dar kalçalı, kalın bilekli ve elleri büyük olurlar. Extermite kasları fazla gelişmiş ve güçlüdir. Derialtı yağ doklusu az, deri kalın, gergin ve elastikidir.
Piknik tip beşerler kısa uzunluklu ve geniş gövdeli olurlar. Thorax (göğüs kafesi) kısa, lakin geniş ve yuvarlak biçimdedir. Regio lumbalis (bel bölgesi) epey az muhakkak olur. Thorax geniş ve yuvarlak abdomen’le (karınla) devam eder, omuzlar ve göğüs karına nispeten dar olduğu için bütün beden bir fıçı biçimini alır. Boyun kısa ve kalın, baş yuvarlak, yüz de geniş ve yuvarlak biçimdedir. Kol ve bacaklar kısa eller geniş parmaklar kısa ve etraf kasları az gelişir. Piknik tip insanlarda 30 yaşından daha sonra yağ katmanı bilhassa karın duvarlarında sıklıkla fazla gelişir ve gövdenin genişlik nispeti daha fazla artar. Birtakım insanlarda gövdenin, çeşitli kısımları form, yapı, durum ve işlevde çeşitli tiplere benzeyen tarafları da görülmektedir.
İnsan bedenini meydana getiren çeşitli organlar içinde en ince detaylarına kadar nazaranv kısmı vardır. Organlar form, durum ve yapıların gördükleri nazaranve göre ayarlanmıştır. İleride çeşitli organları farklı ayrı anlatırken her bir organın morfolojik ve topografik özellikleri ile işlevleri içindeki alakayı açıklayacağız. Yalnız, kimi organların formülleri ile yaptıkları bakılırsav içinde direkt doğruya bir ilgi tespit etmek güçtür. Örneğin karaciğer safra salgılanmasına, karbonhidrat metabolizmasına ve yaptığı öteki bakılırsavleri aksatmadan öteki misyonları de yapabilir. Bu organın dış görünüşü ve makroskopik formu ile, işlevi içinde bir ilgi yoktur. Lakin organın diğer özellikleri mesela; rengi, sertliği ve yumuşaklığı, bilhassa mikroskobik yapısı, karaciğerin yaptığı vazifelere nazaran ayarlanmıştır. Karaciğerin biçimine gelince; organın işlevi ile ilgili olmakla birlikte sebepsiz ve gelişi hoş meydana gelmiş değildir. Karaciğerin aldığı biçim, gövdede aldığı alan komşu organların tesiri ile ve gövdenin genel planına uygun olarak meydana gelmiştir. Öbür organların prosedürleri üzerinde de topografik ilgilerin az yahut epeyce tesirleri vardır. Çeşitli organların topografik durumları ve ortalarındaki komşuluk ilgileri de sıklıkla organların işlevsel ilgilerine göre ayarlanmıştır. Bu ilgi bilhassa birebir sisteme ilişkin ve tıpkı hedef için çalışan organlar arsında açıkça görülmektedir. Başka farklı sistemlere ilişkin ve diğer başka misyon yapan birtakım organlar içindeki topografik bağ, mesela barsaklarla karaciğer içindeki bağlantıdaki üzeredir. Ancak, insan bedenini bütün olarak ele alırsak her bir organın aldığı durumun kendisinin beslenmesi, korunması ve işlevi bakımından hayli elverişli olduğu üzere komşu organlarına da ziyan vermeyecek bir biçimde ve yapıda bedenin genel üslubuna ve genel tertibine de epeyce uygun olduğunu görürüz.
Biçim, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı olmakla birlikte, farklı başka organlar hiç bir şey tabir etmezler ve yalnız genel plan ortasında ve bedenin genel sistemine uygun durumlarını koruma ettikleri sürece insan bedeni için yararlı bir öge olurlar.
Organların esas iki türlü bakılırsavi vardır. Bunlardan birincisi insan bedeninin maddi varlığının, ikincisi kuşağın devamının sağlanmasıdır. İnsanın faaliyetine bağlı olan bütün öbür olaylar yer yüzünde insanın varlığını sağlayan bu iki temel maksada bağlıdır. Bedenimizi yapan bütün organlarımız da bu iki temel hedefin yerine getirilmesi için elbirliği ile çalışmaktadırlar.
Nispeten epeyce küçük olan insan bedeni çeşit ve kalite bakımından epey büyük işler başaran çeşitli organları barındırmaktadır. Bütün bedenin ve farklı ayrı organların form, yapı ve durumlarını tespit eden genel planın genel prensibi en az unsur kullanılarak en küçük alan işgal eden ama en epeyce randıman veren bir makine meydana getirmektir. Bu maksimum-minimum prensibi tabiatın her alanında vardır, lakin insan bedeninde bu prensip en düzgün biçimde gerçekleşmiştir.
Biz bu dersimizde; organları çeşitli kümelere ayırırken temel olarak organlar içindeki işlev bakımından görülen bağlılığı düşündük ve buna bakılırsa sistemlere ayırdık. Urogenital sisteme gelince, nazaranv bakımından birbirinden farklı olan organların bir sistem ortasında incelenmesinin niçini birtakım organların komşuluk bakımından epeyce yakın olması ve hatta kimilerinin (mesela erkek uretra’sı gibi) hem de hem uriner organ ve tıpkı vakitte genital organ bakılırsavini yapmasıdır.
Canlılar hücre ismi verilen en küçük yapısal ünitelerin epeyce karmaşık işlevleri yerine getirebilecek biçimde bir ortaya gelmesiyle oluşmuşlardır. Hücre gözle görülemeyecek kadar küçüktür ve etrafı yarı geçirgen bir zarla kuşatılmış durumdadır. Hücreye biçimini veren sitoplasma gerekli yaşamsal öğeleri içeren yarı sıvı bir husustur. Birebir bakılırsavdeki hücrelerin kümelenmesi ile dokular; farklı dokuların makul bir fonksiyonu görmek üzere birleşmesiyle de organlar oluşur. Yapısal özellikleri farklı olan organların bir ortaya gelmesi kararında da belli bir fonksiyonel bütünlük gösteren sistemler şekillenir.
Anatomi terimi eski Yunanca Ana
arasından) ve Tome (Temnein) kesmek) sözlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Anatomi sözü keserek ayırma parçalama manasına gelmektedir. Anatomi kavramının Latince’deki karşılığı Dissection’dur. Günümüzde kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi usulü için genel bir tabir olarak Disseksiyon terimi kullanılmaktadır. Anatomi geniş manada bedenin olağan biçimini yapısını; bedeni oluşturan organları ve bu organlar içindeki yapısal bakılırsavsel alakaları inceleyen bilim kısmıdır. Biçim bilimi manasına gelen Morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir. Bir görüşe göre Anatomi terimi Morfoloji ile özdeş olarak da kabul edilir. Lakin günümüzde oluşumların sadece şekilsel değil fonksiyonel (fizyolojik) özelliklerinin de ehemmiyet kazanması yapılan çalışmalarda hücre içi öğelerin detaylı olarak hatta moleküler seviyede incelenmesi Anatomi biliminin hudutlarını genişletmiştir. Anatomi eğitiminde kalıplaşmış kurallarla fonksiyonel irtibatları dikkate almayan bir prosedür seçilmesi ezbere dayanan ve edinilen ayrıntıların kısa vakitte unutulmasına yol açan bir öğrenme ile sonuçlanır. Rastgele bir yapının fonksiyonlarının ve öteki yapılarla irtibatlarının birlikte öğrenilmesi ise Anatominin bir bütün halinde daha kolay anlaşılmasını sağlar. Bu niçinle yapıların detaylarından fazlaca hastalıklar (klinik) ya da faydalanmalarla olan fonksiyonel (fizyolojik) irtibatlarının öğrenilmesi çağdaş Anatomi öğretim anlayışına daha uygundur.Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr. Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)