Beşerde hayat için gerekli olan oksijenin, besin hususlarının ve iç salgı bezleri tarafınca salgılanan hormonların hücrelere taşınması, hücrelerde oluşan metabolizma artıklarının ve karbondioksitin atılması Deveran sistemi (Systema vasorum) ile olmaktadır. Dolanım sistemi (Systema vasorum, Angiologia) emme basma tulumba usulünde çalışan Kalp (Cor), Kalpten organlara, organlardan kalbe kan taşıyan damarlar ile bu damarlar tarafınca taşınan kandan oluşur. Bu oluşumlardan kan, yapısı ile bir arada daha kapsamlı olarak Histoloji ve Fizyoloji derslerinde incelenmektedir. Artık evvel kalbi, daha sonra da damarları gorelim
COR (KALP – YÜREK)
Cor (Kalp), sirkülasyon sisteminin merkezidir. İçi boş, kassel bir organdır. Biçim bakımından, Zirvesi aşağıda, tabanı üstte, yavaşça basılmış bir koni biçiminde olan kalp oblik olarak durur. Kalp, göğüs boşluğu ortasında Aorta ile Columna vertebralis’e, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere, V. cava cranialis ile Göğüs boşluğu girişine (Apertura thoracis cranialis), V. cava caudalis ile Diaphragma’ya, bağlanır.
Deveran sisteminin merkezi organı olan Kalp (Cor), içi boşluklu, musculer bir yapıda olup, bir emme – basma tulumba üzere çalışarak damarlardaki kanın hareketini sağlar. Kalp, göğüs boşluğu ortasında, Alt Mediastinum’un orta kısmında, iki akciğer içinde Pericardium ismi verilen torbanın ortasında yer alır. Göğüs boşluğunun tam ortasında değil, biraz solunda yer alır.
Kitlesinin 2/3’ü orta sınırın solunda, 1/3’ü orta sınırın sağında yer alır. Kalbin, erişkin bir erkekteki uzunluğu 12 cm genişliği 9 cm kalınlığı (ön-arka çapı) 6 cm. tartısı 300 gr kadardır. Erişkin bir bayanda, boyutlar yarımşar cm kadar daha küçük, tartı ise 250 gr.dır.
PERICARDIUM – PERICARD
Pericardium, kalbin biçimine uyan ve onu dıştan çepeçevre saran torba halinde bir örtüdür. Kalbe giren ve kalpten çıkan damarların kalbe yakın kısımlarını da örter. İki yapraktan oluşmuştur. Bu yapraklardan birincisi Pericardium fibrosum’dur ve dışta bulunur. İkincisi ise Pericardium serosum’dur ve içte yeralır. Pericardium fibrosum fibroz bağ dokudan yapılmıştır. Kalbi tümüyle örttükten daha sonra Kalbin Apex cordis bölümünde bir ligament oluşturur. Bu ligament ile Diaphragma’ya bağlanır.
Pericardium serosum seröz iki yapraktır. Biri Pericardium fibrosum’un iç yüzünü örten başkası kalbin dış yüzünü örten iki katman gösterir. Bu katmanlar Lamina parietalis ve Lamina visceralis’tir. Lamina parietalis, Pericardium fibrosum’un kalbe dönük yüzünü örter ve ona sıkıca yapışır. Basis cordis bölgesinde Truncus pulmonalis ve Aorta’nın köklerini Vagina serosum arteriosum oluşturarak sarar kalbin üzerine devrilir bu defa onu sıkıca sarar. Bu katmanda Lamina visceralis yahut Epicardium’dur. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i ile Lamina visceralis’i içinde bir boşluk kalır. Bu boşluğa Cavum pericardii denir. Bu boşluk ortasında bir sıvı bulunur. Bu sıvıya Liquor pericardii denir. Bu sıvı, Cavum pericardii ortasında kalp duvarlarını kaygan fiyat ötürüsıyla hareketleri sırasında sürtünme ve aşınmadan ziyan görmesi kelam konusu olmaz. Bu sıvının ölçüsü çoklukla mevtten daha sonra ya da Pericardium hastalıklarda artış gösterir. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i Lamina visceralis halinde kalbin üzerine devrilirken, büyük damarların kökünde iki çıkmaz oluşturur. Bunlardan biri Lamina parietalis ile Lamina visceralis’in birbirine geçiş yerindedir. Buna Sinus obliquus pericardii denir. İkincisi Aorta ile Truncus pulmonalis’i saran yaprak içindedır. Bu da Sinus transversus pericardii’dir
KALBİN DIŞ YÜZÜ
Koni halindeki kalbin zirvesine Apex, tabanına Basis denir. Apex özgür olduğu biçimde, Basis’e kalbe girip çıkan büyük damarlar tutunur. Öne, sola ve aşağıya bakan kalp doruğu 5.- 6. kaburgalar ortası aralıkta ve orta sınırın yaklaşık 9 cm solunda yer alır. Kalbin sistolü (kasılması) sırasında bu noktada Kalp Zirve Vurumu (Ictus cordis) gözlenir ve hissedilir.
Kalbin 4 yüzü ve 4 kenarı ayırt edilir. Konveks olan ön yüze Sternokostal yüz, Diafragma üzerine oturan düz alt yüze Diafragmatik yüz, Akciğerlerin Mediastinal yüzlerine bakan sağ-sol yüzlere de Pulmoner yüzler denir. Sterno – costal ve Diafragmatik yüzlerde uzunlamasına seyreden ortasında Coroner damarların kısımlarının uzandığı Interventriküler oluklar (Sulcus interventricularis) bulunur. Ön ve alt yüzlerin birleştiği Alt kenar Keskin bir kenar (Margo acutus – Sağ ventrikül oluşturur) halinde olduğu biçimde Ön ve Alt yüzlerin solda birleştikleri ve Sol ventrikülün oluşturduğu Sol kenar (Margo obtusus) Künttür. Sağ kenar Sağ atrium, Üst kenar Sol atrium tarafınca oluşturulur.
Sternocostal yüzün üst Sağ tarafında Sağ kulakçık (Auricula dextra) Sol tarafında Sol kulakçık (Auricula sinistra) ikisi içinde Aorta ve Truncus pulmonalis görülür.
Kalbin dış yüzü parlak ve kaygandır. Bu parlaklık kalbin dış yüzünü örten Epicardium yahut Lamina visceralis’ten ileri gelir. Kalbin geniş olan ve üstte yer alan tabanına Basis cordis, altta bulunan zirve, uç kısmına de Apex cordis denir. Apex cordis’te, Sulcus interventricularis paraconalis ile Sulcus interventricularis subsinuosus’un birleştiği yerde Incisura apicis cordis denilen bir çentik bulunur.
Kalbin dış yüzünde az yahut epey ölçüde yağ ile dolu esas üç oluk görülür. Bu oluklar Sulcus coronarius, Sulcus interventricularis paraconalis (Sulcus longitudinalis sinister) ve Sulcus interventricolaris subsinuosus (Sulcus longitudinalis dexter)’tur.
Sulcus coronarius: Atrium’larla Ventriculus’lar içindeki sonu dıştan belirleyen bir oluktur. Kalbin etrafını çepeçevre dolaşır. Yalnızca Facies auricularis’te Truncus pulmonalis ile kesintiye uğrar. beraberinde Ventriculus’lar ın basis’ini oluşturur. Bu oluk ortasında A. coronaria sinistra’nın Ramus circumflexus sinister’i, A. coronaria dextra’nın ince bir kısmı ve V. cordis magna bulunur.
Sulcus interventricularis paraconalis: Kalbin sol yüzü yahut Auricular yüzü üzerinde bulunan bir oluktur. İki Ventriculus içindeki hududu belirler. Sulcus coronariustan başlar. Apex cordis’e kadar uzanır. Bu oluğun ortasında A. coronaria sinistra’nın Ramus interventricularis paraconalis ismindeki kolu ile V. cordis magna’nın birebir isimli kolu bulunur.
Sulcus interventricularis subsinuosus: Sulcus interventricularis paraconalis’e oranla daha sığ bir oluktur. Sulcus coronarius’tan başlar. Bu oluk ortasında A. coronaria dextra’nın Ramus interventricularis subsinuosus ismindeki kısmı ile V. cordis media seyreder.
Üstte bildirilen oluklardan öteki bir de Sulcus intermedius vardır. Yalnızca sığırda kimi vakit de köpeklerde bulunur. Margo ventricularis sinister üzerinde yer alır. Sulcus coronarius’tan başlar, Apex cordis’e varmadan sonlanır. Öteki oluklara oranla siliktir. İçinde Ramus circumflexus sinister’in bir kısmı Ramus intermedius (Marginis ventricularis sinistri) seyreder.
KALBİN İÇ YÜZÜ
Dıştan bakıldığı vakit kalbin bir bütün organ olduğu görülür. halbuki içten dikey bir bölme ile iki kalp yarımına ayrılır. Kalp yarımlarından biri önde ve sağ tarafta bulunur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus tarafınca oluşturulur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus’u kapsayan kalp yarımı venöz kan içerir. Öbür kalp yarımı artta ve sol tarafta yeralır. Sol atrium ve Sol ventriculus tarafınca oluşturulur. Sol atrium ve sol ventriculus’u kapsayan kalp yarımı arteriyel kan içerir.
Kalbi içten iki yan yarıma ayıran dikey (vertikal) bölmenin iki Atrium içindeki kesitine Septum interatriale, iki Ventriculus içindeki bölümüne Septum interventriculare denir. İki Atrium’dan sağdakine Atrium dextrum, soldakine Atrium sinistrum ismi verilir. İki Atrium (Atrium cordis) kalbin taban bölümünde bulunur. Tıpkı biçimde iki ventriculus’tan sağdakine Ventriculus dexter, soldakine Ventriculus sinister denir. İki Ventriculus (Ventriculus cordis) kalbin uç, zirve bölümünde yer alır.
Atrium’ların temel nazaranvleri Venalar ile kalbe getirilen kanı toplamaktır. Sağ atrium, ortasında toplanan kanı, üzerinde kapaklar bulunan ve Ostium atrioventriculare dextrum denilen bir delik aracılığı ile Sağ ventriculus’a; Sol atrium ise bir daha üzerinde kapaklar bulunan ve ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik aracılığı ile Sol ventricus’a boşaltır. Atriumlar içerdikleri kanı çabucak alt kısımlarında yer alan ventriculus’lara ilettikleri için epeyce zayıf bir kas katmanına sahiptir. halbuki Ventriculus’lar kapsadıkları kanı daha uzaklara pompaladıkları için atrium’lara oranla epeyce daha güçlü bir kas katmanına sahiptir. Hiç elbet yapı itibariyle Ventriculus’lar içinde da bariz farklar vardır. Zira Sağ ventriculus, ortasındaki kanı çabucak yakınındaki Akciğerlere pompalar. Yolun yakınlığı niçiniyle fazla bir kuvvete muhtaçlık göstermez. Sol ventriculus ise ortasındaki kanı bedenin her tarafına, en uzak bölgelere pompalamakla bakılırsavli olduğu için son derece güçlü bir kas katmanına muhtaçlık gösterir.
İki atrium, Septum interatriale ile birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yani bir kommunikasyon kelam konusu değildir. Fakat fötusta her iki Atrium Foramen ovale denilen bir delik ile iştirak halindedir. Bu delik doğumdan 2-3 hafta daha sonra kapanır ve yerinde Fossa ovalis ismi verilen aşikâr meçhul bir çukur kalır. Açık renkli, yuvarlak bir alan durumundaki bu çukurcuk Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a bakan yüzünde yer alır.
İki ventriculus, Septum interventriculare denilen bir bölme ile birbirinden ayrılır. Bu bölmenin büyük kısmı kalın bir kas katmanından yapılmıştır. Bu niçinle bu kısma Pars muscularis denir. Septum interventriculare’nin en üst kısmındaki ince fibröz yapıdaki kısmına ise Pars membranacea’dır. Pars membranacea, Valva aortae’nin çabucak altında bulunur.
ATRIUM SINISTRUM – SOL KULAKÇIK
Atrium sinistrum (Sol kulakcık), kalbin sol ve art kısmında, Ventriculus sinister’in üstünde yer alır. Tavanına Akciğerlerden kalbe pak kan taşıyan Vena pulmonalis’ler açılır. değişik çaptaki bu damarların sayısı 4-5 içindedır. Deliklerine Ostium venorum pulmonalium ismi verilir. Bu deliklerde kapak bunmaz. Atrium sinistrum öne ve sola dönük bir Auricula sinistra’ya sahiptir. Auricula sinistra’nın özgür kenarı çentiklidir. Sağ auricula’ya oranla daha dar ve daha uzundur. İç yüzünde Mm. pectinati mevcuttur.
Atrium sinistrum’un iç duvarını Septum interatriale yapar. Bu septumun üzerinde Valvula foraminis ovalis denilen bir kabartı bulunur.
Atrium sinistrum ile Ventriculus sinister içinde, Ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik bulunur. Yaklaşık iki parmak genişliğindeki bu delik fibröz bir doku ile çevrelenmiştir. Anulus fibrosus denilen bu sert dokuya iki kuspisli bir kapak yapışır. Bu kapağa Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denir. Kuspisler kalın ve sağlamdır. Cuspis septalis ve Cuspis parietalis olmak üzere iki tanedir. Cuspis septalis (Cuspis anterior) daha güçlüdir, Deliğin (Ostium atrioventriculare sinistrum’un) ön ve iç tarafında yer alır. Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ise tıpkı deliğin art ve yan tarafında bulunur.
VENTRICULUS SINISTER – SOL KARINCIK
Ventriculus sinister (Sol karıncık), kalbin solunda ve art kesitinde yer alır. hem de Atrium sinistum’un altında bulunur. Sağ ventriculus’a oranla daha uzundur. Dış yüzü dışbükeydir. Boşluğu dardır. Boşluk kalbin ucuna (Apex cordis’e) kadar uzanır. Bu niçinle Apex cordis yalnızca Sol ventriculus’un duvarları tarafınca oluşturulur.
Ventriculus sinister’in duvarı kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun kararıdur. Duvarının iç yüzünde iki tane M. papillaris bulunur. Bunlar M. papillaris subauricularis (M. papillaris anterior) ve M. papillaris subatrialis’tir. (M. papillaris posterior). Her bir M. papillaris’ten çıkan ve sayıları 6-10 içinde değişen Chorda tendinea’lar Ostium atrioventriculare sinistrum’un iki kuspisine tutunur.
Ventriculus sinister ile Atrium sinistrum içindeki iştiraki sağlayan delik Ostium atrioventriculare sinistrum’dur. Bu delikte iki kuspisli, Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denilen bir kapak bulunur.
Ventriculus sinister. Aorta’nın başlangıç deliği olan Ostium aortae’yi de kapsar. Bu delik (Ostium aortae), Ostium atrioventriculare sinistrum ile tıpkı doğrultuda, lakin onun sağında yer alır. Deliğin ağzında Valva aortae denilen bir kapak bulunur. Aorta’ya gönderilen kanın Ventriculus sinister’e geri dönmesini önleyen bu kapak, üç semilunar kapakcıktan oluşur. Bu semilunar kapakçıklardan biri Valvula semilunaris septalis’tir, Ostium aortae’nin gerisinde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, birebir deliğin sağında yer alır. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Ostium aortae’nın solunda bulunur. Semilunar kapakcıkların özgür kenarlarında, Noduli valvulorum semilunarium denilen kabartılar ya da kalınlaşmalar ile, Lunulae valvulorum semilunarium ismi verilen yarımay formunda dar bölgeler bulunur. Noduli valvulorum semilunarum, üzerinde bulunduğu kapakçığın damar duvarına yapışmasına mani olur.
ATRIUM DEXTRUM – SAĞ KULAKÇIK
Atrium dextrum (Sağ kulakçık), kalbin sağ ve ön kesitinde Ventriculus dexter’in üstünde yer alır. gelişmenini tamamlamış bir kalpte Atrium dextrum, Asıl Atrium boşluğu ve Sinus venorum cavarum diye iki kısım gösterir. Bu iki kısım Crista terminalis denilen bariz bir kabartı ile birbirinden ayrılır. Bu crista’ya dıştan Sulcus terminalis ismi verilen bir oluk uyar. Sinus venorum cavarum ise iki Vena cava’nın delikleri içindeki düz alandır. Yada V. cava superior, V. cava inferior ve Sinus coronarius’un açıldığı yerdir. Bu duruma göre Atrium dextrum, Ostium venae cavae superioris’i, Ostium venae cavae inferior’u ve Ostium sinus coronarii’i kapsar. Atrium dextrum ayrıyeten Ventriculus dexter ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum’u da kapsar. İki Vena cava’nın açıldığı yerin içinde bir tümseklik vardır. Kas ipliklerinin oluşturduğu bu tümseğe Tuberculum intervenosum denir. Tuberculum intervenosum hem Vena cava’lar ile zıt istikamette gelen kan akışının birbirine pürüz olmamasını sağlar, birebir vakitte kanın Venalara geri dönmesine pürüz olur. Ostium sinus coronarii, Ostium venae cavae cranialis’in tabanında ya da Atrium’un alt duvarı ile Septum interatriale’nin birleşim yeri yakınında bulunur. Deliğin ağzında Valvula sinus coronarii denilen bir kapak bulunur. Kapak deliğin sağ tarafında yer alır ve pek bariz değildir. Sinus coronarius’a V. cordis magna, V. cordis media, V. cordis parva, ismindeki venalar açılır.
Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a dönük yüzünde, açık renkli, yuvarlak, çukur bir alan görülür. Fossa ovalis ismi verilen bu çukur alan intrauterin hayattaki Foramen ovale’nin kapanmasından oluşur. Kimi durumlarda bu delik açık kalabilir.
Atrium dextrum, sol tarafa dönük, üçgen halinde bir Auricula dextra’ya sahiptir. İç yüzünde Mm. pectinati bulunur.
Atrium dextrum’un tabanında kanın Ventriculus dexter’e geçmesini sağlayan bir delik, Ostium atrioventriculare dextrum bulunur. Bu delik, Valva atrioventricularis dextra (Valva tricuspidalis) denilen bir kapak kapsar. Kapak, muntazam olmayan üçgen formunda, uçları içe dönük üç adet kuspise sahiptir. Kuspisler tutundukları yere bakılırsa Cuspis angularis (Cuspis anterior), Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ve Cuspis septalis diye isimlendirilir. Cuspis angularis, Ostium atrioventriculare dextrum’un önünde ve sol tarafında bulunur. Cuspis parietalis tıpkı deliğin gerisinde ve solunda, Cuspis septalis ise Septum interventriculare üzerinde bulunur. Bu kuspisler Ventriculus dexter’in diyastolu sırasında Ventrikulus boşluğuna sarkmış olarak bulunurlar. Her iki yüzü de Endokard ile örtülüdür. Bilhassa Atrium dextrum’a bakan yüzleri parlak ve düzgündür. Hür kenarlarından Chorda tendinea denilen kirişçikler çıkar, Ventriculus dexter’in yan duvarı ile Septum interventriculare üstündeki göğüs başı biçimindeki M. papillaris’lere yapışırlar.
VENTRICULUS DEXTER – SAĞ KARINCIK
Ventriculus dexter (Sağ karıncık), kalbin önünde ve sağ tarafında yer alır. bununla birlikte Atrium dextrum’un alt tarafında bulunur. İçindeki kanı yakınındaki Akciğerlere pompaladığı için fazla bir kuvvete gereksinim göstermez. Bunun için duvar kalınlığı Sol ventriculus’unkinden daha incedir. Kapsadığı M. papillaris’ler ve Chorda tendinea’lar istikametinden de dikkate kıymet derecede zayıflık gösterir.
Ventriculus dexter biri Atrium dextrum ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum, oburu Truncus pulmonalis’in başlangıç deliği olan Ostium trunci pulmonalis olmak üzere iki delik kapsar. Bu iki delik içinde Crista supraventricularis denilen bir çıkıntı bulunur. Ostium atrioventriculare dextrum, Atrium dextrum konusunda anlatıldığından burada tekrar edilmeyecektir. Ostium trunci pulmonalis, Truncus pulmonalis’in başlangıç deliğidir. Anulus fibrosus trunci pulmonalis denilen bir Anatomik yapı ile sonlandırılmıştır. Deliğin ağzında Valva trunci pulmonalis denilen bir kapak bulunur. Bu kapak üç kapakçıklıdır. Kapakçıklardan biri Valvula semilunaris intermedia’dır (Valvula semilunaris anterior) ve deliğin önünde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, deliğin sağında ve ardında bulunur. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Bu da deliğin solunda ve gerisinde yer alır. Ventriculus dexter’in sistol devresinde bu kapaklar Truncus pulmonalis’in yan duvarlarına itilir, bu biçimdece deliğin açık kalması ötürüsıyla kanın Ventriculus dexter’den Truncus pulmonalis’e geçmesi sağlanır. Diyostol evresinde ise kapakçıkların hür kenarları karşı karşıya gelir, Ostium trunci pulmonalis’i kapatır. Deliğin kapanmasıyla Truncus pulmonalis’e atılan kanın tekrar Venticulus’a dönmesi engellenmiş olur.
Ostium trunci pulmonalis’teki kapakçıklar yarımay biçimindedir. Damar ve kas dokusundan mahrumdur. Özgür kenarlarının orta bölümünde düğümcükler ya da kabartılar görülür. Fibröz dokunun kalınlaşmasından oluşan bu düğümcüklere Noduli valvulorum semilunarium ismi verilir. Her bir kapak üzerinde yarımay biçiminde, dar bir bölge görülür ki buna da Lunulae valvulorum semilunarium denir.
Ventriculus dexter’de üç tane M. papillares bulunur. Bunlardan biri, Papillar kasların en büyüğü ve Ventrikulusun yan duvarında bulunan M. papillaris magnus’tur (M. papillaris anterior). Öbür ikisi ise M. papillares parvi (M. papillaris posterior) ve M. papillaris subarteriosus’tur (M. papillaris septalis).
KALP HAKKINDA KLİNİK BİLGİLER
Patent foramen ovale : Şayet öteki bir konjenital anamoli sebebi ile Sağ vertikül yahut Sağ atriumda basınç yükselmesi olursa Foramen ovale kapanamaz. Bu olguya Patent foramen ovale denir. Açıklık geniş kalırsa sistematik dolanıma ileri derecede venöz kan karışacağı için bebek derisinin rengi siyanoz niçiniyle maviye dönüşür (Mavi hastalık). Olgu ameliyatla düzeltilmelidir.
KALBİN YAPISI
Kalbin duvarları üç katmandan oluşur. Üst üste sıralanan bu katmanlar dıştan içe gerçek Epicardium, Myocardium ve Endocardium’dur.
Epicardium : Kalbin en dış katmanıdır. Pericardium serosum’un Lamina visceralis’i tarafınca oluşturulur. Kalbin kas katmanını, Kalbe giren ve Kalpten çıkan büyük damar köklerini sıkıca sarar. Etraflı bilgi Pericardium konusunda anlatıldığında burada yeniden anlatılmayacaktır..
Myocardium : Epicardium’dan daha sonra gelen ikinci katmanıdır. Kalp duvarının kas katmanıdır. Özellikleri bakımından iskelet kaslarına da düz kaslara da misal. Lakin kalp kası iplikleri yanal uzantılarla birbirine bağlanmışlardır. Atrium duvarındaki kas katmanı ile Ventriculus duvarındaki kas katmanı Anulus fibrosus’lar ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bunun kararı olarak Atrium’lar ile Ventriculus’lar farklı ayrı çalışabilmektedir. Kas sistemleri birbirlerinden farklı olmalarına karşın bu iki sistem içinde işlevsel bir bağlantı vardır. Bu bağlantı özel bir yapıya sahip olan His demetleri tarafınca sağlanır. Atrium’ların kas katmanı Ventriculus’ların kas katmanından epey daha incedir. Atrium’ların kas katmanı ipliklerinin istikametlerine nazaran biri yüzeysel, oburu derin olmak üzere iki katman halindedir. Yüzeysel olan katman sirküler seyirli kas ipliklerinden oluşur. Bu iplikler her iki Atrium’u bir arada sarar, ötürüsıyla Atrium’ları birbirine bağlar. Derin kas katmanının iplikleri her bir Atrium’un tavanında önden geriye hakikat seyrederek yer yer kalınlıklar oluşturur ve Anulus fibrosus’larda son bulurlar.
Ventriculus’ların kas katmanı epey kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun kararıdur. İki ventriculus’un kas katmanı kalınlığı da birebir değildir. Ventriculus’lar konusunda da açıklandıği üzere, Ventriculus sinister’in kas katmanının kalınlığı Ventriculus dexter’ inkinden 2 – 2,5 kat daha fazladır
Ventriculus’ların kas katmanı, ipliklerinin seyrine nazaran hudutları pek bariz olmayan dış, orta ve iç olmak üzere üç katman halindedir. Kas ipliklerinin seyirleri dış ve iç katmanlarda uzunlamasına (longitudinal) olduğu biçimde orta katmanda dairesel (circuler) seyirlidir. İki ventrikulus için ortak olan dış katman Basis cordis’ten Apex cordis’e hakikat seyreder ve bu bölgede başka katmanın iplikleri ile birleşmek suretiyle Vortex cordis’i oluştururlar. Orta katmanın iplikleri bilhassa Basis cordis bölgesinde epeyce daha fazla, Apex cordis bölümünde ise daha az derecede bulunur. Bu bakımdan kelam konusu kısmın kalınlığı öteki bölgelere nazaran daha azdır. Her bir Ventriculus’u farklı başka saran bu iplikler Anulus fibrosus’ta sona ererler. Üç katmana ilişkin kas iplikleri M. papillares’lere sarfiyatlar.
ENDOCARDIUM
Myocardium’dan daha sonra gelen katmandır. Kalbin iç yüzünü yani boşluklarını, boşluklardaki Anatomik oluşumları büsbütün döşeyen parlak ve düz bir zardır ve Myocardium’a sıkıcı yapışmıştır. Kalınlığı tüm yüzeyde birebir değildir. Kalınlık kanın kalp duvarları üstündeki sürtünmesinin fazlaca olduğu yerlerde fazla, sürtünmenin az olduğu yerlerde ise azdır. Bu bakımdan bilhassa Ostium aortae, Ostium trunci pulmonalis ve Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum seviyesinde besbelli bir kalınlık gösterir.
Endocardium’un kalp boşluklarına bakan yüzü endotel hücrelerden yapılmıştır. Bundan dolayı kalp boşluklarının iç yüzü parlak ve kaygan bir görünümdedir. Myocardium’a dönük yüzü ise bağ dokudan yapılmıştır. Elastik iplikleri, düz kas ipliklerini, kan damarlarını ve bunlara ek olarak kalbin uyarımlarını ileten Purkinje ipliklerini kapsar.
KALBİN İHTAR VE İLETİM SİSTEMİ
Kalp boşluklarının makul bir sistem ortasında, ritmik olarak daralıp genişlemesi organın innervasyonunu sağlayan Autonom hudut sistemi yardımıyla olur. Lakin rastgele bir niçinle bu sistemin tesirinden uzak kalsa da kalbin kendi kendine bir süre daha çalıştığı bilinmektedir. Bu durum kalbin kendine has birtakım ihtar merkezleri ile bu ihtarları Kalp kasına (Myocardium) ileten bir sisteme sahip olduğunu gösterir. Kalbin ritmik konttaksiyonlarına niye olan ikaz merkezlerine Düğüm, Nodus ismi verilir. Kalp en önemli iki ikaz merkezine sahiptir. Düğümler halinde bulunan bu merkezler Nodus sinuatrialis (Keith – Flack düğümü) ve Nodus atrioventricularis’tir (Tawara -Aschof düğümü). Nodus sinuatrialis, V. cava superior’un (cranialis’in) Atrium dextrum’a açıldığı yerde, ya da ostium V. cavae cranialis’in Atrium dextrum duvarına geçidinde bulunur. Nodus artioventricularis ise Septum interventriculare’nin Septum interatriale’ye geçidinde, Ostium aortae’deki Valvula semilunaris septalis’in tabanında yer alır. Nodus sinuatrialis’te meydana gelen ikaz Nodus atrioventricularis’e ulaşır. Buraya ulaşan ikazların Kalp kasına iletilmesi ise His demetleri ismi verilen özelliklere sahip lifler aracılığı ile olur. His demetleri, Nodus atrioventricularis’ten başlangıç aldıktan daha sonra Septum interventriculare’nin kas kitlesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere 2 Kısma (Crus dextrum, Crus sinistrum) ayrılır. Sağ kısım (Crus dextrum) Septum interventriculare’nin Sağ ventriculus’a dönük yüzünde Apex cordis’e gerçek seyreder ve M. papillaris’e masraf. bu biçimdece Myocardium’un kas lifleri ile ilişki sağlanmış olur. His demetlerinin en uç ya da en son iplikleri daha incedir. Bu iplikler Purkinje iplikleridir. Crus dextrum ve Crus sinistrum’un son kolları Purkinje iplikleri ismiyle Subendocardial olarak yayılarak son bulurlar.
KALP KASININ METABOLİZMASI
İnsan kalbi bir günde 11 gram glukoz ve 10 gram laktat kullanır. Kalbin en kıymetli yakıtı esterifiye edilmiş ve edilmemiş (serbest) yağ asitleridir. Kalp güç gereksiniminin %67’sini yağ asitlerinden sağlayabilir. İdman sırasında iskelet kaslarında meydana gelen laktat kana girer; kalp kandan laktatı alarak kullanır.
Amino asitlerinin güç kaynağı olarak okside edilebilmeleri için evvel alfa amino kümesi (Alfa -NH2) ayrılır. Alfa – amino kümesi ayrılan amino asitlerinden Alfa – keto asitler, oluşurlar. İnsan metabolizmasında en değerli Alfa – NH2 kümesi akseptoru (alıcısı) Alfa – ketoglutarat bileşiğidir.
Biroldukca amino ve Aspartat Alfa – amino kümesini Alfa – ketoglutarata transfer edince glutamat oluşur ki, sitrik asit döngüsü substratlarından birisidir. Aspartatin amino kümesini Alfa -ketoglutarata transfer den enzim Aspartat aminotransferaz enzimidir.
Aminotrasferaz enzimleri hücrede hem mitokondride birebir vakitte sitozomda bulunurlar. Dokuda rastgele bir zedelenme, tahribat olursa, hücrelerin Aminotransferaz enzimi dışarı sızarak kana girer. Bu niçinle serumda Aminotransferaz enzimi ölçüsünün artmış olması doku tahribatına işaret eder. Kalpte Enfarktüs olunca Kan serumunda Aspartat aminotransferaz ya da Glutamat, Okzaloasetat Aminotransferaz enzimi ölçüsü artar.
Kalp güç için fazlaca az amino asidi kullanır ise de başka bütün dokulardan fazlaca Aspartat aminotaraferaz enzimi taşır.
Kalp bedendeki başka dokulardan fazla oksijen kullanır, çünkü elbette kalbin metabolizması Aerobiktir. Kalbin oksijen muhtaçlığı artarsa Koroner damarlardan kan akımı hızlanarak Oksijen gereksinimi karşılanır.
KORONER DOLANIMI
Aorta kapakçığının (Valvula semilunaris’in) çabucak üst tarafınca, Aorta’dan ayrılan iki Koroner arteri (A. coronaria dextra ve sinistra) kalp kasını beslerler. Sol koroner arteri Aorta’yı terk edince iki kola ayrılır. Ramus circumflexus ve Ramus descendes. Birincisi Atrium’larla Ventriküller içindeki çukurlukta (Sulcus coronarius’ta) çevremsi halde seyreder. İkincisi ise Ventriküller ortası çukurlukta düz olarak Apex cordis’e hakikat seyreder. Her iki Koroner arter bu yüzeysel seyirleri sırasında kalp kasına giren kollar verirler.
Sağ koroner arteri, kalbin sağ kenarını çevreleyerek kalbin art yüzünde Apex cordis’e hakikat iner, Sağ atrium ve her iki ventriküle besleyici kollar verir. Kalp kasını besleyen bu iki arterin kanlarını toplayan iki vena vardır. Sol koroner arter kanının % 80 kadarı Vena cordis magna yoluyla Sinus coronarius’a açılır, bu Sinus da Sağ atrium’a açılır. Sağ koroner arterin kanı ise, Anterio- cardiac Vena yoluyla Sağ atrium’a getirilir. Bir kısım kılcal damarlar ve küçük venalar vardır ki, bunlar kanı doğruca kalp boşluklarına, Atrium ve Ventrikül’lere boşaltırlar. Bunlara Thabesius venaları denir. Ayrıyeten Koroner arterler ile Venalar içinde ve Koroner arterioller ile kalp dışı arterioller içinde anastomozlar vardır.
DAMARLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Vasae (damarlar), iki büyük kümeye ayrılır. Bunlar kan damarları (Vas sanguinus) ve lenf damarlarıdır (Vas lymphaticum).
Kan damarları da Atardamarlar (Arteriae) ve Toplardamarlar (Venae) diye ayrılır.
Kalbin harekete getirdiği kanı bedenin tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri getiren borular sistemine Kan damarları ismi verilir.
Yani Sirkülasyon sistemi (Systema circulatorium), ortasında Kan ve Lenfa üzere sıvıların dolaştığı, kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile alınan besin unsurları, teneffüs sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile beden hücre ve dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri kararı oluşan artık hususların Böbrek, Akciğer ve Deri üzere atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır.
Beşerler ve öbür omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine bakılırsa iki kümede ele alınır. Bu iki küme deveran sisteminin alt sistemleri olarak başka ayrı isimlendirilir.
1.İçinde Kan (Haema) taşıyan damarlar ile kanın dolanımını sağlayan Kalp (Cor) kapalı bir sistem olup Systema cardiovasculare (Kalp – damar sistemi) olarak isimlendirilir.
2.İçinde Lenf (Lympha) taşıyan damarlar ile Lenf düğümleri (Lymphonodus) deveran sisteminin ikinci alt sistemi olan Systema lymphoideum (Lenfatik sistem – Lenf sistemi)’u oluştururlar.
Kanı kalpten gaye organlara ulaştıran kan damarlarına Arter, dokularda husus alış verişini sağlayan damarlara Kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara Vena denir.
Kapillerin Arter ve venalardan kıymetli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı üzere kanı yalnız muhakkak taraflara sevk eden pasif oluşumlar değildir. Deveran olayında etkin olarak rol oynarlar. Kanın belli istikamette devamlı olarak akmasını sağlayan en değerli niye, basınç farkıdır. Kalp emme-basma bir tulumba üzere çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Ama damarlar da genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında kalbe yardım ederler. Ayrıyeten çeşitli organlara giden kan ölçüsünün ayarlanmasını sağlarlar. Merkez hudut sistemi, Kalp ve Endokrin emsal haricinde bedenin bütün organlarının her vakit aşikâr ölçüde kana ihtiyaçları yoktur. Birtakım durumlarda kan ihtiyaçları artar. Gereksinime göre kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu işlev için gerekli oluşumlar damarların yapısında bulunur ve Otonom hudut sistemi tarafınca denetim edilirler. Kimi organlar kanı bir ölçü depo ederler. İhtiyaç karşısında bu kanı bedene bırakırlar. Bu boşaltma işini de bir daha organın damarları denetim ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet epey fazladır. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. yüksekliğe kaldırmak mümkündür.
Damarlar bedende dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gitgide azalır. İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu ortasındaki negatif basınç büyük venalar üzerine emme tesiri yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan Aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler fazlaca fazladır. Bunlar kalbin diyastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elastik liflerin tekrar eski durumlarına dönmesi bir daha bir basınç oluşturur. Bu olay kalbe yakın bütün büyük arterlerde olur.
Sistol ve diyastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak anlayabiliriz. Buna Nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize kıymetli bilgiler verir.
Arterler kalpten uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun yerini hudut sistemi tarafınca denetim edilen Faal kas dokusu alır.
DAMAR DUVARININ GENEL YAPISI
Damarların duvarı Tunica intima, Tunica media, Tunica externa (adventitia) olmak üzere yapı bakımından farklı 3 katman gösterilir. Bu katmanların kalınlığı ve doku ölçüleri damarın işlevine nazaran farklıdır.
ARTERLER – ATARDAMARLAR
1. Tunica intima : En içteki endotel katmanıdır. Bu katman kan akıntısının mekanik tesiri ile enoldukça karşı karşıyadır. Kıvrıntılı seyreden arterlerin konvav kısımlarında intima katmanı daha kalındır. Endotelin haricinde Membrana elastica interna denilen ince katman vardır.
2. Tunica media : Çeşitli arterlerde yapısı farklıdır. Aorta ve kalbe yakın arterlerde media katmanında daha fazla elastik doku vardır. Elastik lifler lameller meydana getirirler. Lameller içinde düz kas lifleri de vardır. Lakin bu kas lifleri damarlarını daraltmaktan fazlaca elastik liflerin durumlarını ayarlamakla bakılırsavlidirler.
Kalpden uzaklaştıkça elastik lifler azalır. Yerini düz kas lifleri alır. Lifler sirküler durumda seyrederek kalın bir katman meydana getiriler. Ortalarında az ölçüde elastik lifler vardır. Kas katmanının haricinde Membrana elastica externa denilen ince bir katman vardır.
3. Tunica externa (adventitia) : nazaranvi damarlar ile komşu dokular içinde ilgiyi sağlamaktır. 3 katmanın en güçlü olanıdır. Kollagen ve Elastik liflerden yapılmıştır. Bu katman arter anevrizmalarını önler. Bu katmanda arterin kendisini besleyen Vasa vasorum isimli küçük kan damarları bulunur. Ayrıyeten arterde dağılan otonom hudut lifleri için yataklık yapar.
Kimi arterlerde Tunica media ve Tunica intima içinde, uzunlamasına seyreden kas lifleri görülür. Bunlar sirküler liflerle birlikte kasılarak arteri büsbütün kapatırlar. Watzka’nın boğucu arterler ismini verdiği bu arterler, Deri, Osephagus, Mide, Ovaryum ve Bronchus’larda görülür.
ARTERIOLLER
Arteriol ismi verilen prekapiller küçük damarlarında genişleme ve daralma yetenekleri yüksektir. Düz kasları fazladır. Çapları 100 μ. dan azdır. Arterioller kan basıncına karşı büyük bir direnç oluştururlar ve kanın kapillere girmedilk evvel basıncının düşmesini sağlarlar. Basınç 50 -60 mm Hg. ya düşer.
KAPILLERLER
Kapillerler ortalarında anastomoz olan bir ağ yaparlar. Buraya arterioller dökülürler. Kapiller duvarları yarı geçirgen bir zar üzere çalışır. Su, kristalloidleri ve birtakım plazma proteinlerinin geçmesine müsaade verir, büyük moleküllerinin geçmesini ise önlerler.
Oksijen ve besleyici hususlar kapillerin arterioler ucundan dokuya geçerler. Kapillerin venöz ucundan ise metabolik artıklar ve karbondioksit kana dönerler.
Etkin dokularda kapiller epeyce fazladır (Kaslar, Bezler, Karaciğer, Böbrekler ve Akciğerler v.b.). Bu dokuların inaktif olduğu durumlarda kapillerin birden fazla kapalıdır. Az faal dokularda (Tendon ve Ligamentler) kapillerde azdır. Cornea, Lens, Kalp kapakları, Epidermis ve Hyalin kıkırdakta kapillerler yoktur.
Kapillerlerin duvarı Endotel hücereleri, Membrana basalis ve dışta Elastik liflerden yapılmıştır. Duvarın dış yüzüne yapışmış tek tük pericyte denilen hücreler görülür. Kapiller endotel hücrelerinin kasılma yetenekleri vardır.
Endotel hücrelerini birbirine bağlayan unsur, endotel hücrelerinin eseridir. Bu unsurda Stigmata ve Stomata denilen küçük delikler görülür. Bunlardan lökositler ve büyük moleküller geçerler. Delikler duruma nazaran açılıp kapanabilirler.
Küçük moleküllü unsur ve gaz alışverişini endotel hücrelerinin sitoplazması sağlar.
Venalarda kan akımı yavaşladığı takdirde kapillerler genişlerler ve fazla sıvı geçirirler. Bu durum Dokularda Sıvı Toplanmasına (Ödem) yol açar. İltihap olayı sırasında lökositlerde fazla ölçüde kapillerden geçerler.
SINUZOIDLER
Kapillerden daha geniş ve daha dolambaçlıdırlar. Bunlar Karaciğer, Dalak, Kemik iliği, Carotis, Adenohipofiz, Suprarenal corteks ve Paratiroid bezlerinde kapillerlerin yerini alırlar bunların duvar hücreleri sıklıkla fagositik hücrelerdir ve retiküler lifler tarafınca desteklenirler.
CAVERNOZ DOKU
Sünger formunda boşluklardır. Bu boşluklara gerektiğinde kan dolar. Bunlar Penisin Corpus spongiosum ve Corpus cavernosum’u ortasında vardır. Boşlukların endoteli kapillerlere benzeri. Ortadaki kısımlar düz kas lifleri içerirler.
VENÜLLER
Kanı kapiller Plexus’tan toplarlar ve birleşerek venaları yaparlar.
VENALAR – TOPLARDAMARLAR
Canlılarda koyu mavi renkte görülürler. Venalarda nabız yoktur. Venalar arterlerden daha fazla sayıdadır. Duvarları arterlerden daha ince ve çapları daha geniştir.
Venalar ortasındaki basınç kalbe yaklaştıkça tedrici olarak azalır. Sağ atriumda basınç sıfıra yakındır.
Venalarda kanın basınç ve akma oranı aşağıdaki faktörlerle ayarlanır
1. Sol ventrikülün kontraksiyonu.
2. Arterioller tarafınca Kapiller yatağına ve daha sonra Venalara bırakılan kan ölçüsü.
3. Sağ atrium ve Sağ ventrikülün tesirleri.
4. Thorax’daki negatif basınç.
5. İskelet kaslarının kasılarak periferik venaları sağması.
6. Yerçekiminin tesiri.
Derin venalar çoklukla arterlerle yandaş seyrederler. Tıpkı ismi alırlar. Biroldukça yerde bu yandaş venalar arterin yanında çift olarak seyrederler. Bunlara Venae commitantes denir. Yüzeysel venalar arterierden başka seyrederler.
Kan kalbe temel olarak Vena cava’lar yoluyla döner. Bunun haricinde arterlerle yandaş seyretmeyen 3 değişik vena sistemi vardır.
1. Azigos sistemi
2. Vertebral sistem
3. Portal sistem.
Bunlar birbirleri ile anastomoz yaparlar ve rastgele biri tıkanırsa kanı oburu boşaltabilir. Portal sistemde kan evvel bir Kapiller sistemden Venalara oradan Karaciğerdeki ikinci bir Kapiller sisteme gelir ve daha sonra deverana katılır.
Venaların birçoklarında Kapakçıklar (Valvae) bulunur. Bunlar konkav yüzleri üst gerçek bakan 2 yahut 3 cuspis’den oluşurlar. Kapandıkları vakit kanın geri dönmesine pürüz olurlar. Kapakçılar bir venanın, başka bir vena’ya açıldığı yerlerde de bulunurlar. Alt ve üst ekstremite venalarında da epey sayıda kapakçık vardır. Gövde venalarında, Portal ve Vertebral vena sistemlerinde kapak yoktur. Bu kapaklar, Abdomen basıncı fazla arttığı Defekasyon ve Thorax negatif basıncı fazla azaldığı güçlü Ekspirasyon durumlarında kanın Ekstremite ve baş venalarına geri dönmesini önleyemezler. Birtakım organlarda bilhassa Endokrin bezlerde venaların intima katmanının haricinde, damar boşluğunda kabartılar oluşturan düz kas lifleri bulunur. Bunlar gerektiğinde kasılarak vena’yı boğum boğum tıkayabilirler. Beyin, Retina ve Kalp venalarında kas dokusu hayli azdır. Corpus cavernosum venalarında ise kas fazladır.
ANASTOMOZ – DAMAR AĞIZLAŞMASI
Anastomosis (Damar ağızlaşması), damarların birbirleriyle birleşmeleridir. Damarlar içindeki birleşmeler İnoskulasyon yolla, Transversal yolla, Konvergent yolla ve Vas aberans yolla olabilir.
İnoskulasyon yolla birleşmede iki arter ortalarında bir kemer oluşturur. Truncus pudendoepigastricus’un kısmı A. epigastrica caudalis ile A. thoracica interna’nın kısmı A. epigastrica cranialis’in Umbilikal bölgede birbiriyle birleşmeleri üzere.
Transversal yolla birleşmede, birbirine paralel seyreden iki atardamar Enine (Transversal) seyirli, birleştirici bir kısım ile birbirine bağlanır. Bu tip birleşmeye en hoş örnek Willis poligonunda (Circulus arteriosus cerebri) birbirine paralel seyreden iki A. cerebri caudalis’in A. communicans caudalis ile birleşmesidir.
Konvergent yolla birleşmede, Konvergent seyirli iki atardamar, tek bir atardamar oluşturmak için birbiriyle birleşir. İki A. vertebralis’in birbiriyle birleşerek A. basilaris’i oluşturması bu tip birleşme için bir örnektir.
Vas aberans yolla birleşme biçiminde bir arterden ayrılan ince bir kolun ya tıpkı atardamarla ya da bu atardamardan ayrılan yanal kollarından biriyle birleşmesi halinde olur.
ARTERIOVENOZ ANASTOMOZLAR
Birtakım organlarda küçük arterleri, küçük venalara bağlayan direkt anastomozlar saptanmıştır. Bunlarda arter duvarı kalın uzunlamasına ve sirküler lifler içerir. Bunlar kasılınca damarı büsbütün kapatabilirler. Anastomozlar açıldığı vakit kan bölgedeki kapillerden çekilir. bu biçimdece o bölgede refleks olarak ısı kaybına pürüz olur. Örneğin, Deride bir arteriovenöz anastomoz açıldığı vakit kan kapillerden çekilir. O bölgede solar ve refleks olarak ısı kaybına mahzur olur.
TERMINAL ARTERLER
Birtakım arterler yalnızca muhakkak alanları beslerler ve hiç bir arterlerle anastomoz yapmazlar.
Bunlara Terminal arterler denir. Bu arterler tıkandığı takdirde beslediği alan Nekroze olur. Bu tip arterler Retina, Beyin kısımları, Böbrekler, Dalak ve Barsaklarda bulunurlar.
Kimi organlarda iki çeşit damar gelir. Bunlardan biri organın beslenmesini sağlar (Vasa privata) başkası ise bedenin genel çıkarı için gerekli kan getirir (Vasa publica). Örneğin; Akciğerler, Böbrekler. Akciğere kanın oksijen alıp karbondioksidi atması, Böbreklerde ise su ve Elektrolit istikrarının sağlanması için kan gelir. Bu işlevler bedenin genel çıkarınadır.
KLİNİK DEĞERİ
Bir dokuya gerektiğinden çok kan gelmesi ve dokunun kızartı göstermesine Hiperemi denir.
Bir dokuya yeteri kadar kan gelmemesi durumuna İskemi denir. N2, Pıhtı, Yağ yahut Havanın damar lümenine girip damarı tıkamasına Emboli denir. Damar ortasında pıhtılaşmış kan kitlesine Trombus ismi verilir. Rastgele niçinle bir dokunun kan alamayıp çürümesine ve ölmesine Nekroz denir.
Damarlarda kan basıncının olağandan yüksek olması olgusu için Hipertansiyon, düşük olması olgusu için Hipotansiyon tabirleri kullanılır.
CIRCULUS SANGUINIS – KAN SİRKÜLASYONU
Circulus sanguinus’un (Kan dolaşımı) merkez organı kalptir. Kalp olağanda ritmik kontraksiyonlu bir organdır. Tipik emme basma tulumba şeklinde çalışır. Kalbin bu türlü çalışması kanın bedende iki farklı tarafta dolanımını sağlar. Bu dolanımdan birincisi Büyük kan sirkülasyonu, ikincisi ise Küçük kan dolanımıdır.
Büyük kan sirkülasyonu Aorta ile başlar. Aorta bedenin en büyük atardamarıdır. Sol ventriculus’un tabanından üst kısmından çıkar. Başlangıcından itibaren bedenin çeşitli kesitlerini besleyen ana damarlar verir. Bu ana damarlar daha küçük çaptaki atardamarlara, bunlar da en küçük çaptaki damarlara yani kapillar kılcallara ayrılır. bu türlü Aorta taşıdığı oksijenle yüklü kanı tüm bedene dağıtarak sona erer. Bundan daha sonra Venöz sirkülasyon devreye girer. Venöz sirkülasyon dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve karbondioksiti alan Venöz kılcal damarlar ile başlar. Bu Venöz kapillarlar kendi ortalarında birleşerek Vena’ları, venalar’da birleşerek bedenin en büyük iki Toplardamarı olan V. cava superior ve V. cava inferior’u oluşturur. Baş, Boyun, Üst ekstremiteler ve Göğüsün ön kısmının toplardamarlarından oluşan V. cava superior, Alt ekstremiteler, Pelvis ve Karın boşluğunun toplardamarlarından oluşan V. cava inferior, Kalbin Atrium dextrer’ine açılarak sona erer. Görülüyor ki kan bedenin en kalın iki Toplardamarı (V. cava superior ve V. cava inferior) ile Kalbin Atrium dexter’ine geri getirilmektedir. böyleki Kan sirkülasyonuna ya da çevrimine Büyük Kan Deveranı yahut Beden Kan Deveranı denir.
İkinci sirkülasyon ya da çevrim, Küçük kan deveranı ya da Akciğer kan sirkülasyonudur. Büyük kan sirkülasyonunun bir devamıdır. Yani V. cava’lar tarafınca Atrium dextrum’a getirilen Kan, Ostium atrioventriculare dexter aracılığı ile Ventriculus dexter’e geçer. bu biçimdece Ventriculus dexter’e gelen venöz kan, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere gönderilir. Kan Akciğerlerde inspirasyon havası ile alaka kurar, karbondioksiti verir, oksijeni alır, yani kan oksijenlenmiş olur. Oksijenlenen kan V. pulmonalis’ler ile kalbin Atrium sinister’ine döner. Bu kan dolanımına ya da çevrimine daha Küçük Kan Dolanımı yahut Akciğer Kan Dolanımı denir.
FÖTUSTA KAN DEVERANI – FÖTAL DEVERAN
Fötal periyottaki kan dolanımı ile Postfötal devirdeki Kan dolanımı içinde biroldukça fark vardır. Fötus, muhtaçlığı olan besin hususlarını Plasenta yolu ile Anne kanından sağlar. bu vakitte çabucak hemen Akciğerler nazaranv yapmadığı için Akciğerlerin yapması gereken gaz değişimini yani kanın arteriel kan haline dönüşümü misyonunu Plasenta üstlenir. Bebek ile Plasenta içindeki bağlantı ise göbek kordonundaki A. umbilicalis ve V. umbilicalis ile sağlanır. Bu damarlar genel prensipten hareket edilerek kalbe gidiş ve kalpten etrafa dönüş taraflarına nazaran isimlendirilmiştir. A. umbilicalis kalpten etrafa sarfiyat, kanı yani metabolizma artıklarını ve karbondioksit ile yüklü kanı Plasenta’ya nakleder. Arteriel kan taşıyan V. umbilicalis, taşıdığı kanın büyük bir kısmını, adeta bu damarın devamı olan Ductus venosus arantii yolu ile V. cava inferior’a döker. Kanın az bir kısmı da bu devrede kan imali ile bakılırsavlendirildiği için başka karın organlarına oranla daha büyük bir yer işgal eden Karaciğere gelir. Karaciğere gelen kan, burada bakılırsavini tamamladıktan daha sonra V. hepatica’lar ile V. cava inferior’a dökülür. bu biçimdece Alt ekstremitelerden, Karın organlarından ve Karaciğerden gelen kan V. cava inferior’da toplanmış olur. V. cava inferior taşıdığı kanı kalbin Atrium dexter’e döker. Atrium dexter’deki kan, Ventriculus dexter’e geçmeden kanın akıntısı istikametinde Foramen ovale yolu ile Atrium sinister’e, buradan da Ostium atrioventriculare sinister aracılığı ile Ventriculus sinister’e geçer. Ventriculus sinister’deki kan da Aorta’ya pompalanır.
V. cava superior yolu ile Atrium dexter’e gelen kanın büyük kısmı Ventriculus dexter’e geçer, buradan da Akciğerlere gönderilmek üzere Truncus pulmonalis’e pompalanır. Truncus pulmonalis’in taşıdığı kan elbette Akciğerlere gitmesi gerekirken, bu vakitte çabucak hemen bakılırsav almayan Akciğerlere uğramadan Ductus arteriosus (Botalli) yolu ile Aorta’ya geçer. bu biçimdece her iki Ventrikulus’tan gelen kan Aorta’da bir ortaya gelir ve buradan da bebeğin tüm bedenine dağılır. Metabolizma artıkları ve karbondioksit ile yüklenen kan A. umbilicalis yolu ile Plasenta’ya döner. Doğuma yakın periyotta fötusun kimi damarlarında hiç elbet işlevle ilgili olarak kimi tıkanmalar başlar. Hele doğumdan daha sonra, anne ile olan husus münasebetini sağlayan göbek kordonunun ortadan kalkması doğal olarak birtakım değişikliklerin şekillenmesine yol açar. Öncelikle bebekte teneffüs sistemi nazaranv üstlendiği için, akciğer kan dolanımı devreye girer. bu biçimdece işlevi artık sona eren Ductus arteriosus kapanarak (tıkanarak) Truncus pulmonalis ile Aorta içinde yer alan Ligamentum arteriosum (Botalli) denilen bir Ligament haline dönüşür. bir daha V. umbilicalis tıkanarak fibröz bir oluşum olan Ligamentum teres hepatis haline; A. umbilicalis ise tıkanarak Ligamentum teres vesicae haline dönüşür. Bu sonki Ligament sidik torbasının yan bandı olan Ligaementum vesicae laterale’yi oluşturur. İki Atrium içindeki Septum interatriale üstündeki Foramen ovale de doğumdan daha sonraki birinci 2-3 hafta ortasında büsbütün kapanır ve yerinde Fossa ovalis denilen bir çukurcuk kalır. Foramen ovale’nin açık kalması da ender değildir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
COR (KALP – YÜREK)
Cor (Kalp), sirkülasyon sisteminin merkezidir. İçi boş, kassel bir organdır. Biçim bakımından, Zirvesi aşağıda, tabanı üstte, yavaşça basılmış bir koni biçiminde olan kalp oblik olarak durur. Kalp, göğüs boşluğu ortasında Aorta ile Columna vertebralis’e, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere, V. cava cranialis ile Göğüs boşluğu girişine (Apertura thoracis cranialis), V. cava caudalis ile Diaphragma’ya, bağlanır.
Deveran sisteminin merkezi organı olan Kalp (Cor), içi boşluklu, musculer bir yapıda olup, bir emme – basma tulumba üzere çalışarak damarlardaki kanın hareketini sağlar. Kalp, göğüs boşluğu ortasında, Alt Mediastinum’un orta kısmında, iki akciğer içinde Pericardium ismi verilen torbanın ortasında yer alır. Göğüs boşluğunun tam ortasında değil, biraz solunda yer alır.
Kitlesinin 2/3’ü orta sınırın solunda, 1/3’ü orta sınırın sağında yer alır. Kalbin, erişkin bir erkekteki uzunluğu 12 cm genişliği 9 cm kalınlığı (ön-arka çapı) 6 cm. tartısı 300 gr kadardır. Erişkin bir bayanda, boyutlar yarımşar cm kadar daha küçük, tartı ise 250 gr.dır.
PERICARDIUM – PERICARD
Pericardium, kalbin biçimine uyan ve onu dıştan çepeçevre saran torba halinde bir örtüdür. Kalbe giren ve kalpten çıkan damarların kalbe yakın kısımlarını da örter. İki yapraktan oluşmuştur. Bu yapraklardan birincisi Pericardium fibrosum’dur ve dışta bulunur. İkincisi ise Pericardium serosum’dur ve içte yeralır. Pericardium fibrosum fibroz bağ dokudan yapılmıştır. Kalbi tümüyle örttükten daha sonra Kalbin Apex cordis bölümünde bir ligament oluşturur. Bu ligament ile Diaphragma’ya bağlanır.
Pericardium serosum seröz iki yapraktır. Biri Pericardium fibrosum’un iç yüzünü örten başkası kalbin dış yüzünü örten iki katman gösterir. Bu katmanlar Lamina parietalis ve Lamina visceralis’tir. Lamina parietalis, Pericardium fibrosum’un kalbe dönük yüzünü örter ve ona sıkıca yapışır. Basis cordis bölgesinde Truncus pulmonalis ve Aorta’nın köklerini Vagina serosum arteriosum oluşturarak sarar kalbin üzerine devrilir bu defa onu sıkıca sarar. Bu katmanda Lamina visceralis yahut Epicardium’dur. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i ile Lamina visceralis’i içinde bir boşluk kalır. Bu boşluğa Cavum pericardii denir. Bu boşluk ortasında bir sıvı bulunur. Bu sıvıya Liquor pericardii denir. Bu sıvı, Cavum pericardii ortasında kalp duvarlarını kaygan fiyat ötürüsıyla hareketleri sırasında sürtünme ve aşınmadan ziyan görmesi kelam konusu olmaz. Bu sıvının ölçüsü çoklukla mevtten daha sonra ya da Pericardium hastalıklarda artış gösterir. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i Lamina visceralis halinde kalbin üzerine devrilirken, büyük damarların kökünde iki çıkmaz oluşturur. Bunlardan biri Lamina parietalis ile Lamina visceralis’in birbirine geçiş yerindedir. Buna Sinus obliquus pericardii denir. İkincisi Aorta ile Truncus pulmonalis’i saran yaprak içindedır. Bu da Sinus transversus pericardii’dir
KALBİN DIŞ YÜZÜ
Koni halindeki kalbin zirvesine Apex, tabanına Basis denir. Apex özgür olduğu biçimde, Basis’e kalbe girip çıkan büyük damarlar tutunur. Öne, sola ve aşağıya bakan kalp doruğu 5.- 6. kaburgalar ortası aralıkta ve orta sınırın yaklaşık 9 cm solunda yer alır. Kalbin sistolü (kasılması) sırasında bu noktada Kalp Zirve Vurumu (Ictus cordis) gözlenir ve hissedilir.
Kalbin 4 yüzü ve 4 kenarı ayırt edilir. Konveks olan ön yüze Sternokostal yüz, Diafragma üzerine oturan düz alt yüze Diafragmatik yüz, Akciğerlerin Mediastinal yüzlerine bakan sağ-sol yüzlere de Pulmoner yüzler denir. Sterno – costal ve Diafragmatik yüzlerde uzunlamasına seyreden ortasında Coroner damarların kısımlarının uzandığı Interventriküler oluklar (Sulcus interventricularis) bulunur. Ön ve alt yüzlerin birleştiği Alt kenar Keskin bir kenar (Margo acutus – Sağ ventrikül oluşturur) halinde olduğu biçimde Ön ve Alt yüzlerin solda birleştikleri ve Sol ventrikülün oluşturduğu Sol kenar (Margo obtusus) Künttür. Sağ kenar Sağ atrium, Üst kenar Sol atrium tarafınca oluşturulur.
Sternocostal yüzün üst Sağ tarafında Sağ kulakçık (Auricula dextra) Sol tarafında Sol kulakçık (Auricula sinistra) ikisi içinde Aorta ve Truncus pulmonalis görülür.
Kalbin dış yüzü parlak ve kaygandır. Bu parlaklık kalbin dış yüzünü örten Epicardium yahut Lamina visceralis’ten ileri gelir. Kalbin geniş olan ve üstte yer alan tabanına Basis cordis, altta bulunan zirve, uç kısmına de Apex cordis denir. Apex cordis’te, Sulcus interventricularis paraconalis ile Sulcus interventricularis subsinuosus’un birleştiği yerde Incisura apicis cordis denilen bir çentik bulunur.
Kalbin dış yüzünde az yahut epey ölçüde yağ ile dolu esas üç oluk görülür. Bu oluklar Sulcus coronarius, Sulcus interventricularis paraconalis (Sulcus longitudinalis sinister) ve Sulcus interventricolaris subsinuosus (Sulcus longitudinalis dexter)’tur.
Sulcus coronarius: Atrium’larla Ventriculus’lar içindeki sonu dıştan belirleyen bir oluktur. Kalbin etrafını çepeçevre dolaşır. Yalnızca Facies auricularis’te Truncus pulmonalis ile kesintiye uğrar. beraberinde Ventriculus’lar ın basis’ini oluşturur. Bu oluk ortasında A. coronaria sinistra’nın Ramus circumflexus sinister’i, A. coronaria dextra’nın ince bir kısmı ve V. cordis magna bulunur.
Sulcus interventricularis paraconalis: Kalbin sol yüzü yahut Auricular yüzü üzerinde bulunan bir oluktur. İki Ventriculus içindeki hududu belirler. Sulcus coronariustan başlar. Apex cordis’e kadar uzanır. Bu oluğun ortasında A. coronaria sinistra’nın Ramus interventricularis paraconalis ismindeki kolu ile V. cordis magna’nın birebir isimli kolu bulunur.
Sulcus interventricularis subsinuosus: Sulcus interventricularis paraconalis’e oranla daha sığ bir oluktur. Sulcus coronarius’tan başlar. Bu oluk ortasında A. coronaria dextra’nın Ramus interventricularis subsinuosus ismindeki kısmı ile V. cordis media seyreder.
Üstte bildirilen oluklardan öteki bir de Sulcus intermedius vardır. Yalnızca sığırda kimi vakit de köpeklerde bulunur. Margo ventricularis sinister üzerinde yer alır. Sulcus coronarius’tan başlar, Apex cordis’e varmadan sonlanır. Öteki oluklara oranla siliktir. İçinde Ramus circumflexus sinister’in bir kısmı Ramus intermedius (Marginis ventricularis sinistri) seyreder.
KALBİN İÇ YÜZÜ
Dıştan bakıldığı vakit kalbin bir bütün organ olduğu görülür. halbuki içten dikey bir bölme ile iki kalp yarımına ayrılır. Kalp yarımlarından biri önde ve sağ tarafta bulunur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus tarafınca oluşturulur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus’u kapsayan kalp yarımı venöz kan içerir. Öbür kalp yarımı artta ve sol tarafta yeralır. Sol atrium ve Sol ventriculus tarafınca oluşturulur. Sol atrium ve sol ventriculus’u kapsayan kalp yarımı arteriyel kan içerir.
Kalbi içten iki yan yarıma ayıran dikey (vertikal) bölmenin iki Atrium içindeki kesitine Septum interatriale, iki Ventriculus içindeki bölümüne Septum interventriculare denir. İki Atrium’dan sağdakine Atrium dextrum, soldakine Atrium sinistrum ismi verilir. İki Atrium (Atrium cordis) kalbin taban bölümünde bulunur. Tıpkı biçimde iki ventriculus’tan sağdakine Ventriculus dexter, soldakine Ventriculus sinister denir. İki Ventriculus (Ventriculus cordis) kalbin uç, zirve bölümünde yer alır.
Atrium’ların temel nazaranvleri Venalar ile kalbe getirilen kanı toplamaktır. Sağ atrium, ortasında toplanan kanı, üzerinde kapaklar bulunan ve Ostium atrioventriculare dextrum denilen bir delik aracılığı ile Sağ ventriculus’a; Sol atrium ise bir daha üzerinde kapaklar bulunan ve ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik aracılığı ile Sol ventricus’a boşaltır. Atriumlar içerdikleri kanı çabucak alt kısımlarında yer alan ventriculus’lara ilettikleri için epeyce zayıf bir kas katmanına sahiptir. halbuki Ventriculus’lar kapsadıkları kanı daha uzaklara pompaladıkları için atrium’lara oranla epeyce daha güçlü bir kas katmanına sahiptir. Hiç elbet yapı itibariyle Ventriculus’lar içinde da bariz farklar vardır. Zira Sağ ventriculus, ortasındaki kanı çabucak yakınındaki Akciğerlere pompalar. Yolun yakınlığı niçiniyle fazla bir kuvvete muhtaçlık göstermez. Sol ventriculus ise ortasındaki kanı bedenin her tarafına, en uzak bölgelere pompalamakla bakılırsavli olduğu için son derece güçlü bir kas katmanına muhtaçlık gösterir.
İki atrium, Septum interatriale ile birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yani bir kommunikasyon kelam konusu değildir. Fakat fötusta her iki Atrium Foramen ovale denilen bir delik ile iştirak halindedir. Bu delik doğumdan 2-3 hafta daha sonra kapanır ve yerinde Fossa ovalis ismi verilen aşikâr meçhul bir çukur kalır. Açık renkli, yuvarlak bir alan durumundaki bu çukurcuk Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a bakan yüzünde yer alır.
İki ventriculus, Septum interventriculare denilen bir bölme ile birbirinden ayrılır. Bu bölmenin büyük kısmı kalın bir kas katmanından yapılmıştır. Bu niçinle bu kısma Pars muscularis denir. Septum interventriculare’nin en üst kısmındaki ince fibröz yapıdaki kısmına ise Pars membranacea’dır. Pars membranacea, Valva aortae’nin çabucak altında bulunur.
ATRIUM SINISTRUM – SOL KULAKÇIK
Atrium sinistrum (Sol kulakcık), kalbin sol ve art kısmında, Ventriculus sinister’in üstünde yer alır. Tavanına Akciğerlerden kalbe pak kan taşıyan Vena pulmonalis’ler açılır. değişik çaptaki bu damarların sayısı 4-5 içindedır. Deliklerine Ostium venorum pulmonalium ismi verilir. Bu deliklerde kapak bunmaz. Atrium sinistrum öne ve sola dönük bir Auricula sinistra’ya sahiptir. Auricula sinistra’nın özgür kenarı çentiklidir. Sağ auricula’ya oranla daha dar ve daha uzundur. İç yüzünde Mm. pectinati mevcuttur.
Atrium sinistrum’un iç duvarını Septum interatriale yapar. Bu septumun üzerinde Valvula foraminis ovalis denilen bir kabartı bulunur.
Atrium sinistrum ile Ventriculus sinister içinde, Ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik bulunur. Yaklaşık iki parmak genişliğindeki bu delik fibröz bir doku ile çevrelenmiştir. Anulus fibrosus denilen bu sert dokuya iki kuspisli bir kapak yapışır. Bu kapağa Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denir. Kuspisler kalın ve sağlamdır. Cuspis septalis ve Cuspis parietalis olmak üzere iki tanedir. Cuspis septalis (Cuspis anterior) daha güçlüdir, Deliğin (Ostium atrioventriculare sinistrum’un) ön ve iç tarafında yer alır. Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ise tıpkı deliğin art ve yan tarafında bulunur.
VENTRICULUS SINISTER – SOL KARINCIK
Ventriculus sinister (Sol karıncık), kalbin solunda ve art kesitinde yer alır. hem de Atrium sinistum’un altında bulunur. Sağ ventriculus’a oranla daha uzundur. Dış yüzü dışbükeydir. Boşluğu dardır. Boşluk kalbin ucuna (Apex cordis’e) kadar uzanır. Bu niçinle Apex cordis yalnızca Sol ventriculus’un duvarları tarafınca oluşturulur.
Ventriculus sinister’in duvarı kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun kararıdur. Duvarının iç yüzünde iki tane M. papillaris bulunur. Bunlar M. papillaris subauricularis (M. papillaris anterior) ve M. papillaris subatrialis’tir. (M. papillaris posterior). Her bir M. papillaris’ten çıkan ve sayıları 6-10 içinde değişen Chorda tendinea’lar Ostium atrioventriculare sinistrum’un iki kuspisine tutunur.
Ventriculus sinister ile Atrium sinistrum içindeki iştiraki sağlayan delik Ostium atrioventriculare sinistrum’dur. Bu delikte iki kuspisli, Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denilen bir kapak bulunur.
Ventriculus sinister. Aorta’nın başlangıç deliği olan Ostium aortae’yi de kapsar. Bu delik (Ostium aortae), Ostium atrioventriculare sinistrum ile tıpkı doğrultuda, lakin onun sağında yer alır. Deliğin ağzında Valva aortae denilen bir kapak bulunur. Aorta’ya gönderilen kanın Ventriculus sinister’e geri dönmesini önleyen bu kapak, üç semilunar kapakcıktan oluşur. Bu semilunar kapakçıklardan biri Valvula semilunaris septalis’tir, Ostium aortae’nin gerisinde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, birebir deliğin sağında yer alır. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Ostium aortae’nın solunda bulunur. Semilunar kapakcıkların özgür kenarlarında, Noduli valvulorum semilunarium denilen kabartılar ya da kalınlaşmalar ile, Lunulae valvulorum semilunarium ismi verilen yarımay formunda dar bölgeler bulunur. Noduli valvulorum semilunarum, üzerinde bulunduğu kapakçığın damar duvarına yapışmasına mani olur.
ATRIUM DEXTRUM – SAĞ KULAKÇIK
Atrium dextrum (Sağ kulakçık), kalbin sağ ve ön kesitinde Ventriculus dexter’in üstünde yer alır. gelişmenini tamamlamış bir kalpte Atrium dextrum, Asıl Atrium boşluğu ve Sinus venorum cavarum diye iki kısım gösterir. Bu iki kısım Crista terminalis denilen bariz bir kabartı ile birbirinden ayrılır. Bu crista’ya dıştan Sulcus terminalis ismi verilen bir oluk uyar. Sinus venorum cavarum ise iki Vena cava’nın delikleri içindeki düz alandır. Yada V. cava superior, V. cava inferior ve Sinus coronarius’un açıldığı yerdir. Bu duruma göre Atrium dextrum, Ostium venae cavae superioris’i, Ostium venae cavae inferior’u ve Ostium sinus coronarii’i kapsar. Atrium dextrum ayrıyeten Ventriculus dexter ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum’u da kapsar. İki Vena cava’nın açıldığı yerin içinde bir tümseklik vardır. Kas ipliklerinin oluşturduğu bu tümseğe Tuberculum intervenosum denir. Tuberculum intervenosum hem Vena cava’lar ile zıt istikamette gelen kan akışının birbirine pürüz olmamasını sağlar, birebir vakitte kanın Venalara geri dönmesine pürüz olur. Ostium sinus coronarii, Ostium venae cavae cranialis’in tabanında ya da Atrium’un alt duvarı ile Septum interatriale’nin birleşim yeri yakınında bulunur. Deliğin ağzında Valvula sinus coronarii denilen bir kapak bulunur. Kapak deliğin sağ tarafında yer alır ve pek bariz değildir. Sinus coronarius’a V. cordis magna, V. cordis media, V. cordis parva, ismindeki venalar açılır.
Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a dönük yüzünde, açık renkli, yuvarlak, çukur bir alan görülür. Fossa ovalis ismi verilen bu çukur alan intrauterin hayattaki Foramen ovale’nin kapanmasından oluşur. Kimi durumlarda bu delik açık kalabilir.
Atrium dextrum, sol tarafa dönük, üçgen halinde bir Auricula dextra’ya sahiptir. İç yüzünde Mm. pectinati bulunur.
Atrium dextrum’un tabanında kanın Ventriculus dexter’e geçmesini sağlayan bir delik, Ostium atrioventriculare dextrum bulunur. Bu delik, Valva atrioventricularis dextra (Valva tricuspidalis) denilen bir kapak kapsar. Kapak, muntazam olmayan üçgen formunda, uçları içe dönük üç adet kuspise sahiptir. Kuspisler tutundukları yere bakılırsa Cuspis angularis (Cuspis anterior), Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ve Cuspis septalis diye isimlendirilir. Cuspis angularis, Ostium atrioventriculare dextrum’un önünde ve sol tarafında bulunur. Cuspis parietalis tıpkı deliğin gerisinde ve solunda, Cuspis septalis ise Septum interventriculare üzerinde bulunur. Bu kuspisler Ventriculus dexter’in diyastolu sırasında Ventrikulus boşluğuna sarkmış olarak bulunurlar. Her iki yüzü de Endokard ile örtülüdür. Bilhassa Atrium dextrum’a bakan yüzleri parlak ve düzgündür. Hür kenarlarından Chorda tendinea denilen kirişçikler çıkar, Ventriculus dexter’in yan duvarı ile Septum interventriculare üstündeki göğüs başı biçimindeki M. papillaris’lere yapışırlar.
VENTRICULUS DEXTER – SAĞ KARINCIK
Ventriculus dexter (Sağ karıncık), kalbin önünde ve sağ tarafında yer alır. bununla birlikte Atrium dextrum’un alt tarafında bulunur. İçindeki kanı yakınındaki Akciğerlere pompaladığı için fazla bir kuvvete gereksinim göstermez. Bunun için duvar kalınlığı Sol ventriculus’unkinden daha incedir. Kapsadığı M. papillaris’ler ve Chorda tendinea’lar istikametinden de dikkate kıymet derecede zayıflık gösterir.
Ventriculus dexter biri Atrium dextrum ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum, oburu Truncus pulmonalis’in başlangıç deliği olan Ostium trunci pulmonalis olmak üzere iki delik kapsar. Bu iki delik içinde Crista supraventricularis denilen bir çıkıntı bulunur. Ostium atrioventriculare dextrum, Atrium dextrum konusunda anlatıldığından burada tekrar edilmeyecektir. Ostium trunci pulmonalis, Truncus pulmonalis’in başlangıç deliğidir. Anulus fibrosus trunci pulmonalis denilen bir Anatomik yapı ile sonlandırılmıştır. Deliğin ağzında Valva trunci pulmonalis denilen bir kapak bulunur. Bu kapak üç kapakçıklıdır. Kapakçıklardan biri Valvula semilunaris intermedia’dır (Valvula semilunaris anterior) ve deliğin önünde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, deliğin sağında ve ardında bulunur. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Bu da deliğin solunda ve gerisinde yer alır. Ventriculus dexter’in sistol devresinde bu kapaklar Truncus pulmonalis’in yan duvarlarına itilir, bu biçimdece deliğin açık kalması ötürüsıyla kanın Ventriculus dexter’den Truncus pulmonalis’e geçmesi sağlanır. Diyostol evresinde ise kapakçıkların hür kenarları karşı karşıya gelir, Ostium trunci pulmonalis’i kapatır. Deliğin kapanmasıyla Truncus pulmonalis’e atılan kanın tekrar Venticulus’a dönmesi engellenmiş olur.
Ostium trunci pulmonalis’teki kapakçıklar yarımay biçimindedir. Damar ve kas dokusundan mahrumdur. Özgür kenarlarının orta bölümünde düğümcükler ya da kabartılar görülür. Fibröz dokunun kalınlaşmasından oluşan bu düğümcüklere Noduli valvulorum semilunarium ismi verilir. Her bir kapak üzerinde yarımay biçiminde, dar bir bölge görülür ki buna da Lunulae valvulorum semilunarium denir.
Ventriculus dexter’de üç tane M. papillares bulunur. Bunlardan biri, Papillar kasların en büyüğü ve Ventrikulusun yan duvarında bulunan M. papillaris magnus’tur (M. papillaris anterior). Öbür ikisi ise M. papillares parvi (M. papillaris posterior) ve M. papillaris subarteriosus’tur (M. papillaris septalis).
KALP HAKKINDA KLİNİK BİLGİLER
Patent foramen ovale : Şayet öteki bir konjenital anamoli sebebi ile Sağ vertikül yahut Sağ atriumda basınç yükselmesi olursa Foramen ovale kapanamaz. Bu olguya Patent foramen ovale denir. Açıklık geniş kalırsa sistematik dolanıma ileri derecede venöz kan karışacağı için bebek derisinin rengi siyanoz niçiniyle maviye dönüşür (Mavi hastalık). Olgu ameliyatla düzeltilmelidir.
KALBİN YAPISI
Kalbin duvarları üç katmandan oluşur. Üst üste sıralanan bu katmanlar dıştan içe gerçek Epicardium, Myocardium ve Endocardium’dur.
Epicardium : Kalbin en dış katmanıdır. Pericardium serosum’un Lamina visceralis’i tarafınca oluşturulur. Kalbin kas katmanını, Kalbe giren ve Kalpten çıkan büyük damar köklerini sıkıca sarar. Etraflı bilgi Pericardium konusunda anlatıldığında burada yeniden anlatılmayacaktır..
Myocardium : Epicardium’dan daha sonra gelen ikinci katmanıdır. Kalp duvarının kas katmanıdır. Özellikleri bakımından iskelet kaslarına da düz kaslara da misal. Lakin kalp kası iplikleri yanal uzantılarla birbirine bağlanmışlardır. Atrium duvarındaki kas katmanı ile Ventriculus duvarındaki kas katmanı Anulus fibrosus’lar ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bunun kararı olarak Atrium’lar ile Ventriculus’lar farklı ayrı çalışabilmektedir. Kas sistemleri birbirlerinden farklı olmalarına karşın bu iki sistem içinde işlevsel bir bağlantı vardır. Bu bağlantı özel bir yapıya sahip olan His demetleri tarafınca sağlanır. Atrium’ların kas katmanı Ventriculus’ların kas katmanından epey daha incedir. Atrium’ların kas katmanı ipliklerinin istikametlerine nazaran biri yüzeysel, oburu derin olmak üzere iki katman halindedir. Yüzeysel olan katman sirküler seyirli kas ipliklerinden oluşur. Bu iplikler her iki Atrium’u bir arada sarar, ötürüsıyla Atrium’ları birbirine bağlar. Derin kas katmanının iplikleri her bir Atrium’un tavanında önden geriye hakikat seyrederek yer yer kalınlıklar oluşturur ve Anulus fibrosus’larda son bulurlar.
Ventriculus’ların kas katmanı epey kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun kararıdur. İki ventriculus’un kas katmanı kalınlığı da birebir değildir. Ventriculus’lar konusunda da açıklandıği üzere, Ventriculus sinister’in kas katmanının kalınlığı Ventriculus dexter’ inkinden 2 – 2,5 kat daha fazladır
Ventriculus’ların kas katmanı, ipliklerinin seyrine nazaran hudutları pek bariz olmayan dış, orta ve iç olmak üzere üç katman halindedir. Kas ipliklerinin seyirleri dış ve iç katmanlarda uzunlamasına (longitudinal) olduğu biçimde orta katmanda dairesel (circuler) seyirlidir. İki ventrikulus için ortak olan dış katman Basis cordis’ten Apex cordis’e hakikat seyreder ve bu bölgede başka katmanın iplikleri ile birleşmek suretiyle Vortex cordis’i oluştururlar. Orta katmanın iplikleri bilhassa Basis cordis bölgesinde epeyce daha fazla, Apex cordis bölümünde ise daha az derecede bulunur. Bu bakımdan kelam konusu kısmın kalınlığı öteki bölgelere nazaran daha azdır. Her bir Ventriculus’u farklı başka saran bu iplikler Anulus fibrosus’ta sona ererler. Üç katmana ilişkin kas iplikleri M. papillares’lere sarfiyatlar.
ENDOCARDIUM
Myocardium’dan daha sonra gelen katmandır. Kalbin iç yüzünü yani boşluklarını, boşluklardaki Anatomik oluşumları büsbütün döşeyen parlak ve düz bir zardır ve Myocardium’a sıkıcı yapışmıştır. Kalınlığı tüm yüzeyde birebir değildir. Kalınlık kanın kalp duvarları üstündeki sürtünmesinin fazlaca olduğu yerlerde fazla, sürtünmenin az olduğu yerlerde ise azdır. Bu bakımdan bilhassa Ostium aortae, Ostium trunci pulmonalis ve Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum seviyesinde besbelli bir kalınlık gösterir.
Endocardium’un kalp boşluklarına bakan yüzü endotel hücrelerden yapılmıştır. Bundan dolayı kalp boşluklarının iç yüzü parlak ve kaygan bir görünümdedir. Myocardium’a dönük yüzü ise bağ dokudan yapılmıştır. Elastik iplikleri, düz kas ipliklerini, kan damarlarını ve bunlara ek olarak kalbin uyarımlarını ileten Purkinje ipliklerini kapsar.
KALBİN İHTAR VE İLETİM SİSTEMİ
Kalp boşluklarının makul bir sistem ortasında, ritmik olarak daralıp genişlemesi organın innervasyonunu sağlayan Autonom hudut sistemi yardımıyla olur. Lakin rastgele bir niçinle bu sistemin tesirinden uzak kalsa da kalbin kendi kendine bir süre daha çalıştığı bilinmektedir. Bu durum kalbin kendine has birtakım ihtar merkezleri ile bu ihtarları Kalp kasına (Myocardium) ileten bir sisteme sahip olduğunu gösterir. Kalbin ritmik konttaksiyonlarına niye olan ikaz merkezlerine Düğüm, Nodus ismi verilir. Kalp en önemli iki ikaz merkezine sahiptir. Düğümler halinde bulunan bu merkezler Nodus sinuatrialis (Keith – Flack düğümü) ve Nodus atrioventricularis’tir (Tawara -Aschof düğümü). Nodus sinuatrialis, V. cava superior’un (cranialis’in) Atrium dextrum’a açıldığı yerde, ya da ostium V. cavae cranialis’in Atrium dextrum duvarına geçidinde bulunur. Nodus artioventricularis ise Septum interventriculare’nin Septum interatriale’ye geçidinde, Ostium aortae’deki Valvula semilunaris septalis’in tabanında yer alır. Nodus sinuatrialis’te meydana gelen ikaz Nodus atrioventricularis’e ulaşır. Buraya ulaşan ikazların Kalp kasına iletilmesi ise His demetleri ismi verilen özelliklere sahip lifler aracılığı ile olur. His demetleri, Nodus atrioventricularis’ten başlangıç aldıktan daha sonra Septum interventriculare’nin kas kitlesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere 2 Kısma (Crus dextrum, Crus sinistrum) ayrılır. Sağ kısım (Crus dextrum) Septum interventriculare’nin Sağ ventriculus’a dönük yüzünde Apex cordis’e gerçek seyreder ve M. papillaris’e masraf. bu biçimdece Myocardium’un kas lifleri ile ilişki sağlanmış olur. His demetlerinin en uç ya da en son iplikleri daha incedir. Bu iplikler Purkinje iplikleridir. Crus dextrum ve Crus sinistrum’un son kolları Purkinje iplikleri ismiyle Subendocardial olarak yayılarak son bulurlar.
KALP KASININ METABOLİZMASI
İnsan kalbi bir günde 11 gram glukoz ve 10 gram laktat kullanır. Kalbin en kıymetli yakıtı esterifiye edilmiş ve edilmemiş (serbest) yağ asitleridir. Kalp güç gereksiniminin %67’sini yağ asitlerinden sağlayabilir. İdman sırasında iskelet kaslarında meydana gelen laktat kana girer; kalp kandan laktatı alarak kullanır.
Amino asitlerinin güç kaynağı olarak okside edilebilmeleri için evvel alfa amino kümesi (Alfa -NH2) ayrılır. Alfa – amino kümesi ayrılan amino asitlerinden Alfa – keto asitler, oluşurlar. İnsan metabolizmasında en değerli Alfa – NH2 kümesi akseptoru (alıcısı) Alfa – ketoglutarat bileşiğidir.
Biroldukca amino ve Aspartat Alfa – amino kümesini Alfa – ketoglutarata transfer edince glutamat oluşur ki, sitrik asit döngüsü substratlarından birisidir. Aspartatin amino kümesini Alfa -ketoglutarata transfer den enzim Aspartat aminotransferaz enzimidir.
Aminotrasferaz enzimleri hücrede hem mitokondride birebir vakitte sitozomda bulunurlar. Dokuda rastgele bir zedelenme, tahribat olursa, hücrelerin Aminotransferaz enzimi dışarı sızarak kana girer. Bu niçinle serumda Aminotransferaz enzimi ölçüsünün artmış olması doku tahribatına işaret eder. Kalpte Enfarktüs olunca Kan serumunda Aspartat aminotransferaz ya da Glutamat, Okzaloasetat Aminotransferaz enzimi ölçüsü artar.
Kalp güç için fazlaca az amino asidi kullanır ise de başka bütün dokulardan fazlaca Aspartat aminotaraferaz enzimi taşır.
Kalp bedendeki başka dokulardan fazla oksijen kullanır, çünkü elbette kalbin metabolizması Aerobiktir. Kalbin oksijen muhtaçlığı artarsa Koroner damarlardan kan akımı hızlanarak Oksijen gereksinimi karşılanır.
KORONER DOLANIMI
Aorta kapakçığının (Valvula semilunaris’in) çabucak üst tarafınca, Aorta’dan ayrılan iki Koroner arteri (A. coronaria dextra ve sinistra) kalp kasını beslerler. Sol koroner arteri Aorta’yı terk edince iki kola ayrılır. Ramus circumflexus ve Ramus descendes. Birincisi Atrium’larla Ventriküller içindeki çukurlukta (Sulcus coronarius’ta) çevremsi halde seyreder. İkincisi ise Ventriküller ortası çukurlukta düz olarak Apex cordis’e hakikat seyreder. Her iki Koroner arter bu yüzeysel seyirleri sırasında kalp kasına giren kollar verirler.
Sağ koroner arteri, kalbin sağ kenarını çevreleyerek kalbin art yüzünde Apex cordis’e hakikat iner, Sağ atrium ve her iki ventriküle besleyici kollar verir. Kalp kasını besleyen bu iki arterin kanlarını toplayan iki vena vardır. Sol koroner arter kanının % 80 kadarı Vena cordis magna yoluyla Sinus coronarius’a açılır, bu Sinus da Sağ atrium’a açılır. Sağ koroner arterin kanı ise, Anterio- cardiac Vena yoluyla Sağ atrium’a getirilir. Bir kısım kılcal damarlar ve küçük venalar vardır ki, bunlar kanı doğruca kalp boşluklarına, Atrium ve Ventrikül’lere boşaltırlar. Bunlara Thabesius venaları denir. Ayrıyeten Koroner arterler ile Venalar içinde ve Koroner arterioller ile kalp dışı arterioller içinde anastomozlar vardır.
DAMARLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Vasae (damarlar), iki büyük kümeye ayrılır. Bunlar kan damarları (Vas sanguinus) ve lenf damarlarıdır (Vas lymphaticum).
Kan damarları da Atardamarlar (Arteriae) ve Toplardamarlar (Venae) diye ayrılır.
Kalbin harekete getirdiği kanı bedenin tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri getiren borular sistemine Kan damarları ismi verilir.
Yani Sirkülasyon sistemi (Systema circulatorium), ortasında Kan ve Lenfa üzere sıvıların dolaştığı, kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile alınan besin unsurları, teneffüs sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile beden hücre ve dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri kararı oluşan artık hususların Böbrek, Akciğer ve Deri üzere atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır.
Beşerler ve öbür omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine bakılırsa iki kümede ele alınır. Bu iki küme deveran sisteminin alt sistemleri olarak başka ayrı isimlendirilir.
1.İçinde Kan (Haema) taşıyan damarlar ile kanın dolanımını sağlayan Kalp (Cor) kapalı bir sistem olup Systema cardiovasculare (Kalp – damar sistemi) olarak isimlendirilir.
2.İçinde Lenf (Lympha) taşıyan damarlar ile Lenf düğümleri (Lymphonodus) deveran sisteminin ikinci alt sistemi olan Systema lymphoideum (Lenfatik sistem – Lenf sistemi)’u oluştururlar.
Kanı kalpten gaye organlara ulaştıran kan damarlarına Arter, dokularda husus alış verişini sağlayan damarlara Kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara Vena denir.
Kapillerin Arter ve venalardan kıymetli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı üzere kanı yalnız muhakkak taraflara sevk eden pasif oluşumlar değildir. Deveran olayında etkin olarak rol oynarlar. Kanın belli istikamette devamlı olarak akmasını sağlayan en değerli niye, basınç farkıdır. Kalp emme-basma bir tulumba üzere çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Ama damarlar da genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında kalbe yardım ederler. Ayrıyeten çeşitli organlara giden kan ölçüsünün ayarlanmasını sağlarlar. Merkez hudut sistemi, Kalp ve Endokrin emsal haricinde bedenin bütün organlarının her vakit aşikâr ölçüde kana ihtiyaçları yoktur. Birtakım durumlarda kan ihtiyaçları artar. Gereksinime göre kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu işlev için gerekli oluşumlar damarların yapısında bulunur ve Otonom hudut sistemi tarafınca denetim edilirler. Kimi organlar kanı bir ölçü depo ederler. İhtiyaç karşısında bu kanı bedene bırakırlar. Bu boşaltma işini de bir daha organın damarları denetim ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet epey fazladır. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. yüksekliğe kaldırmak mümkündür.
Damarlar bedende dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gitgide azalır. İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu ortasındaki negatif basınç büyük venalar üzerine emme tesiri yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan Aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler fazlaca fazladır. Bunlar kalbin diyastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elastik liflerin tekrar eski durumlarına dönmesi bir daha bir basınç oluşturur. Bu olay kalbe yakın bütün büyük arterlerde olur.
Sistol ve diyastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak anlayabiliriz. Buna Nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize kıymetli bilgiler verir.
Arterler kalpten uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun yerini hudut sistemi tarafınca denetim edilen Faal kas dokusu alır.
DAMAR DUVARININ GENEL YAPISI
Damarların duvarı Tunica intima, Tunica media, Tunica externa (adventitia) olmak üzere yapı bakımından farklı 3 katman gösterilir. Bu katmanların kalınlığı ve doku ölçüleri damarın işlevine nazaran farklıdır.
ARTERLER – ATARDAMARLAR
1. Tunica intima : En içteki endotel katmanıdır. Bu katman kan akıntısının mekanik tesiri ile enoldukça karşı karşıyadır. Kıvrıntılı seyreden arterlerin konvav kısımlarında intima katmanı daha kalındır. Endotelin haricinde Membrana elastica interna denilen ince katman vardır.
2. Tunica media : Çeşitli arterlerde yapısı farklıdır. Aorta ve kalbe yakın arterlerde media katmanında daha fazla elastik doku vardır. Elastik lifler lameller meydana getirirler. Lameller içinde düz kas lifleri de vardır. Lakin bu kas lifleri damarlarını daraltmaktan fazlaca elastik liflerin durumlarını ayarlamakla bakılırsavlidirler.
Kalpden uzaklaştıkça elastik lifler azalır. Yerini düz kas lifleri alır. Lifler sirküler durumda seyrederek kalın bir katman meydana getiriler. Ortalarında az ölçüde elastik lifler vardır. Kas katmanının haricinde Membrana elastica externa denilen ince bir katman vardır.
3. Tunica externa (adventitia) : nazaranvi damarlar ile komşu dokular içinde ilgiyi sağlamaktır. 3 katmanın en güçlü olanıdır. Kollagen ve Elastik liflerden yapılmıştır. Bu katman arter anevrizmalarını önler. Bu katmanda arterin kendisini besleyen Vasa vasorum isimli küçük kan damarları bulunur. Ayrıyeten arterde dağılan otonom hudut lifleri için yataklık yapar.
Kimi arterlerde Tunica media ve Tunica intima içinde, uzunlamasına seyreden kas lifleri görülür. Bunlar sirküler liflerle birlikte kasılarak arteri büsbütün kapatırlar. Watzka’nın boğucu arterler ismini verdiği bu arterler, Deri, Osephagus, Mide, Ovaryum ve Bronchus’larda görülür.
ARTERIOLLER
Arteriol ismi verilen prekapiller küçük damarlarında genişleme ve daralma yetenekleri yüksektir. Düz kasları fazladır. Çapları 100 μ. dan azdır. Arterioller kan basıncına karşı büyük bir direnç oluştururlar ve kanın kapillere girmedilk evvel basıncının düşmesini sağlarlar. Basınç 50 -60 mm Hg. ya düşer.
KAPILLERLER
Kapillerler ortalarında anastomoz olan bir ağ yaparlar. Buraya arterioller dökülürler. Kapiller duvarları yarı geçirgen bir zar üzere çalışır. Su, kristalloidleri ve birtakım plazma proteinlerinin geçmesine müsaade verir, büyük moleküllerinin geçmesini ise önlerler.
Oksijen ve besleyici hususlar kapillerin arterioler ucundan dokuya geçerler. Kapillerin venöz ucundan ise metabolik artıklar ve karbondioksit kana dönerler.
Etkin dokularda kapiller epeyce fazladır (Kaslar, Bezler, Karaciğer, Böbrekler ve Akciğerler v.b.). Bu dokuların inaktif olduğu durumlarda kapillerin birden fazla kapalıdır. Az faal dokularda (Tendon ve Ligamentler) kapillerde azdır. Cornea, Lens, Kalp kapakları, Epidermis ve Hyalin kıkırdakta kapillerler yoktur.
Kapillerlerin duvarı Endotel hücereleri, Membrana basalis ve dışta Elastik liflerden yapılmıştır. Duvarın dış yüzüne yapışmış tek tük pericyte denilen hücreler görülür. Kapiller endotel hücrelerinin kasılma yetenekleri vardır.
Endotel hücrelerini birbirine bağlayan unsur, endotel hücrelerinin eseridir. Bu unsurda Stigmata ve Stomata denilen küçük delikler görülür. Bunlardan lökositler ve büyük moleküller geçerler. Delikler duruma nazaran açılıp kapanabilirler.
Küçük moleküllü unsur ve gaz alışverişini endotel hücrelerinin sitoplazması sağlar.
Venalarda kan akımı yavaşladığı takdirde kapillerler genişlerler ve fazla sıvı geçirirler. Bu durum Dokularda Sıvı Toplanmasına (Ödem) yol açar. İltihap olayı sırasında lökositlerde fazla ölçüde kapillerden geçerler.
SINUZOIDLER
Kapillerden daha geniş ve daha dolambaçlıdırlar. Bunlar Karaciğer, Dalak, Kemik iliği, Carotis, Adenohipofiz, Suprarenal corteks ve Paratiroid bezlerinde kapillerlerin yerini alırlar bunların duvar hücreleri sıklıkla fagositik hücrelerdir ve retiküler lifler tarafınca desteklenirler.
CAVERNOZ DOKU
Sünger formunda boşluklardır. Bu boşluklara gerektiğinde kan dolar. Bunlar Penisin Corpus spongiosum ve Corpus cavernosum’u ortasında vardır. Boşlukların endoteli kapillerlere benzeri. Ortadaki kısımlar düz kas lifleri içerirler.
VENÜLLER
Kanı kapiller Plexus’tan toplarlar ve birleşerek venaları yaparlar.
VENALAR – TOPLARDAMARLAR
Canlılarda koyu mavi renkte görülürler. Venalarda nabız yoktur. Venalar arterlerden daha fazla sayıdadır. Duvarları arterlerden daha ince ve çapları daha geniştir.
Venalar ortasındaki basınç kalbe yaklaştıkça tedrici olarak azalır. Sağ atriumda basınç sıfıra yakındır.
Venalarda kanın basınç ve akma oranı aşağıdaki faktörlerle ayarlanır
1. Sol ventrikülün kontraksiyonu.
2. Arterioller tarafınca Kapiller yatağına ve daha sonra Venalara bırakılan kan ölçüsü.
3. Sağ atrium ve Sağ ventrikülün tesirleri.
4. Thorax’daki negatif basınç.
5. İskelet kaslarının kasılarak periferik venaları sağması.
6. Yerçekiminin tesiri.
Derin venalar çoklukla arterlerle yandaş seyrederler. Tıpkı ismi alırlar. Biroldukça yerde bu yandaş venalar arterin yanında çift olarak seyrederler. Bunlara Venae commitantes denir. Yüzeysel venalar arterierden başka seyrederler.
Kan kalbe temel olarak Vena cava’lar yoluyla döner. Bunun haricinde arterlerle yandaş seyretmeyen 3 değişik vena sistemi vardır.
1. Azigos sistemi
2. Vertebral sistem
3. Portal sistem.
Bunlar birbirleri ile anastomoz yaparlar ve rastgele biri tıkanırsa kanı oburu boşaltabilir. Portal sistemde kan evvel bir Kapiller sistemden Venalara oradan Karaciğerdeki ikinci bir Kapiller sisteme gelir ve daha sonra deverana katılır.
Venaların birçoklarında Kapakçıklar (Valvae) bulunur. Bunlar konkav yüzleri üst gerçek bakan 2 yahut 3 cuspis’den oluşurlar. Kapandıkları vakit kanın geri dönmesine pürüz olurlar. Kapakçılar bir venanın, başka bir vena’ya açıldığı yerlerde de bulunurlar. Alt ve üst ekstremite venalarında da epey sayıda kapakçık vardır. Gövde venalarında, Portal ve Vertebral vena sistemlerinde kapak yoktur. Bu kapaklar, Abdomen basıncı fazla arttığı Defekasyon ve Thorax negatif basıncı fazla azaldığı güçlü Ekspirasyon durumlarında kanın Ekstremite ve baş venalarına geri dönmesini önleyemezler. Birtakım organlarda bilhassa Endokrin bezlerde venaların intima katmanının haricinde, damar boşluğunda kabartılar oluşturan düz kas lifleri bulunur. Bunlar gerektiğinde kasılarak vena’yı boğum boğum tıkayabilirler. Beyin, Retina ve Kalp venalarında kas dokusu hayli azdır. Corpus cavernosum venalarında ise kas fazladır.
ANASTOMOZ – DAMAR AĞIZLAŞMASI
Anastomosis (Damar ağızlaşması), damarların birbirleriyle birleşmeleridir. Damarlar içindeki birleşmeler İnoskulasyon yolla, Transversal yolla, Konvergent yolla ve Vas aberans yolla olabilir.
İnoskulasyon yolla birleşmede iki arter ortalarında bir kemer oluşturur. Truncus pudendoepigastricus’un kısmı A. epigastrica caudalis ile A. thoracica interna’nın kısmı A. epigastrica cranialis’in Umbilikal bölgede birbiriyle birleşmeleri üzere.
Transversal yolla birleşmede, birbirine paralel seyreden iki atardamar Enine (Transversal) seyirli, birleştirici bir kısım ile birbirine bağlanır. Bu tip birleşmeye en hoş örnek Willis poligonunda (Circulus arteriosus cerebri) birbirine paralel seyreden iki A. cerebri caudalis’in A. communicans caudalis ile birleşmesidir.
Konvergent yolla birleşmede, Konvergent seyirli iki atardamar, tek bir atardamar oluşturmak için birbiriyle birleşir. İki A. vertebralis’in birbiriyle birleşerek A. basilaris’i oluşturması bu tip birleşme için bir örnektir.
Vas aberans yolla birleşme biçiminde bir arterden ayrılan ince bir kolun ya tıpkı atardamarla ya da bu atardamardan ayrılan yanal kollarından biriyle birleşmesi halinde olur.
ARTERIOVENOZ ANASTOMOZLAR
Birtakım organlarda küçük arterleri, küçük venalara bağlayan direkt anastomozlar saptanmıştır. Bunlarda arter duvarı kalın uzunlamasına ve sirküler lifler içerir. Bunlar kasılınca damarı büsbütün kapatabilirler. Anastomozlar açıldığı vakit kan bölgedeki kapillerden çekilir. bu biçimdece o bölgede refleks olarak ısı kaybına pürüz olur. Örneğin, Deride bir arteriovenöz anastomoz açıldığı vakit kan kapillerden çekilir. O bölgede solar ve refleks olarak ısı kaybına mahzur olur.
TERMINAL ARTERLER
Birtakım arterler yalnızca muhakkak alanları beslerler ve hiç bir arterlerle anastomoz yapmazlar.
Bunlara Terminal arterler denir. Bu arterler tıkandığı takdirde beslediği alan Nekroze olur. Bu tip arterler Retina, Beyin kısımları, Böbrekler, Dalak ve Barsaklarda bulunurlar.
Kimi organlarda iki çeşit damar gelir. Bunlardan biri organın beslenmesini sağlar (Vasa privata) başkası ise bedenin genel çıkarı için gerekli kan getirir (Vasa publica). Örneğin; Akciğerler, Böbrekler. Akciğere kanın oksijen alıp karbondioksidi atması, Böbreklerde ise su ve Elektrolit istikrarının sağlanması için kan gelir. Bu işlevler bedenin genel çıkarınadır.
KLİNİK DEĞERİ
Bir dokuya gerektiğinden çok kan gelmesi ve dokunun kızartı göstermesine Hiperemi denir.
Bir dokuya yeteri kadar kan gelmemesi durumuna İskemi denir. N2, Pıhtı, Yağ yahut Havanın damar lümenine girip damarı tıkamasına Emboli denir. Damar ortasında pıhtılaşmış kan kitlesine Trombus ismi verilir. Rastgele niçinle bir dokunun kan alamayıp çürümesine ve ölmesine Nekroz denir.
Damarlarda kan basıncının olağandan yüksek olması olgusu için Hipertansiyon, düşük olması olgusu için Hipotansiyon tabirleri kullanılır.
CIRCULUS SANGUINIS – KAN SİRKÜLASYONU
Circulus sanguinus’un (Kan dolaşımı) merkez organı kalptir. Kalp olağanda ritmik kontraksiyonlu bir organdır. Tipik emme basma tulumba şeklinde çalışır. Kalbin bu türlü çalışması kanın bedende iki farklı tarafta dolanımını sağlar. Bu dolanımdan birincisi Büyük kan sirkülasyonu, ikincisi ise Küçük kan dolanımıdır.
Büyük kan sirkülasyonu Aorta ile başlar. Aorta bedenin en büyük atardamarıdır. Sol ventriculus’un tabanından üst kısmından çıkar. Başlangıcından itibaren bedenin çeşitli kesitlerini besleyen ana damarlar verir. Bu ana damarlar daha küçük çaptaki atardamarlara, bunlar da en küçük çaptaki damarlara yani kapillar kılcallara ayrılır. bu türlü Aorta taşıdığı oksijenle yüklü kanı tüm bedene dağıtarak sona erer. Bundan daha sonra Venöz sirkülasyon devreye girer. Venöz sirkülasyon dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve karbondioksiti alan Venöz kılcal damarlar ile başlar. Bu Venöz kapillarlar kendi ortalarında birleşerek Vena’ları, venalar’da birleşerek bedenin en büyük iki Toplardamarı olan V. cava superior ve V. cava inferior’u oluşturur. Baş, Boyun, Üst ekstremiteler ve Göğüsün ön kısmının toplardamarlarından oluşan V. cava superior, Alt ekstremiteler, Pelvis ve Karın boşluğunun toplardamarlarından oluşan V. cava inferior, Kalbin Atrium dextrer’ine açılarak sona erer. Görülüyor ki kan bedenin en kalın iki Toplardamarı (V. cava superior ve V. cava inferior) ile Kalbin Atrium dexter’ine geri getirilmektedir. böyleki Kan sirkülasyonuna ya da çevrimine Büyük Kan Deveranı yahut Beden Kan Deveranı denir.
İkinci sirkülasyon ya da çevrim, Küçük kan deveranı ya da Akciğer kan sirkülasyonudur. Büyük kan sirkülasyonunun bir devamıdır. Yani V. cava’lar tarafınca Atrium dextrum’a getirilen Kan, Ostium atrioventriculare dexter aracılığı ile Ventriculus dexter’e geçer. bu biçimdece Ventriculus dexter’e gelen venöz kan, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere gönderilir. Kan Akciğerlerde inspirasyon havası ile alaka kurar, karbondioksiti verir, oksijeni alır, yani kan oksijenlenmiş olur. Oksijenlenen kan V. pulmonalis’ler ile kalbin Atrium sinister’ine döner. Bu kan dolanımına ya da çevrimine daha Küçük Kan Dolanımı yahut Akciğer Kan Dolanımı denir.
FÖTUSTA KAN DEVERANI – FÖTAL DEVERAN
Fötal periyottaki kan dolanımı ile Postfötal devirdeki Kan dolanımı içinde biroldukça fark vardır. Fötus, muhtaçlığı olan besin hususlarını Plasenta yolu ile Anne kanından sağlar. bu vakitte çabucak hemen Akciğerler nazaranv yapmadığı için Akciğerlerin yapması gereken gaz değişimini yani kanın arteriel kan haline dönüşümü misyonunu Plasenta üstlenir. Bebek ile Plasenta içindeki bağlantı ise göbek kordonundaki A. umbilicalis ve V. umbilicalis ile sağlanır. Bu damarlar genel prensipten hareket edilerek kalbe gidiş ve kalpten etrafa dönüş taraflarına nazaran isimlendirilmiştir. A. umbilicalis kalpten etrafa sarfiyat, kanı yani metabolizma artıklarını ve karbondioksit ile yüklü kanı Plasenta’ya nakleder. Arteriel kan taşıyan V. umbilicalis, taşıdığı kanın büyük bir kısmını, adeta bu damarın devamı olan Ductus venosus arantii yolu ile V. cava inferior’a döker. Kanın az bir kısmı da bu devrede kan imali ile bakılırsavlendirildiği için başka karın organlarına oranla daha büyük bir yer işgal eden Karaciğere gelir. Karaciğere gelen kan, burada bakılırsavini tamamladıktan daha sonra V. hepatica’lar ile V. cava inferior’a dökülür. bu biçimdece Alt ekstremitelerden, Karın organlarından ve Karaciğerden gelen kan V. cava inferior’da toplanmış olur. V. cava inferior taşıdığı kanı kalbin Atrium dexter’e döker. Atrium dexter’deki kan, Ventriculus dexter’e geçmeden kanın akıntısı istikametinde Foramen ovale yolu ile Atrium sinister’e, buradan da Ostium atrioventriculare sinister aracılığı ile Ventriculus sinister’e geçer. Ventriculus sinister’deki kan da Aorta’ya pompalanır.
V. cava superior yolu ile Atrium dexter’e gelen kanın büyük kısmı Ventriculus dexter’e geçer, buradan da Akciğerlere gönderilmek üzere Truncus pulmonalis’e pompalanır. Truncus pulmonalis’in taşıdığı kan elbette Akciğerlere gitmesi gerekirken, bu vakitte çabucak hemen bakılırsav almayan Akciğerlere uğramadan Ductus arteriosus (Botalli) yolu ile Aorta’ya geçer. bu biçimdece her iki Ventrikulus’tan gelen kan Aorta’da bir ortaya gelir ve buradan da bebeğin tüm bedenine dağılır. Metabolizma artıkları ve karbondioksit ile yüklenen kan A. umbilicalis yolu ile Plasenta’ya döner. Doğuma yakın periyotta fötusun kimi damarlarında hiç elbet işlevle ilgili olarak kimi tıkanmalar başlar. Hele doğumdan daha sonra, anne ile olan husus münasebetini sağlayan göbek kordonunun ortadan kalkması doğal olarak birtakım değişikliklerin şekillenmesine yol açar. Öncelikle bebekte teneffüs sistemi nazaranv üstlendiği için, akciğer kan dolanımı devreye girer. bu biçimdece işlevi artık sona eren Ductus arteriosus kapanarak (tıkanarak) Truncus pulmonalis ile Aorta içinde yer alan Ligamentum arteriosum (Botalli) denilen bir Ligament haline dönüşür. bir daha V. umbilicalis tıkanarak fibröz bir oluşum olan Ligamentum teres hepatis haline; A. umbilicalis ise tıkanarak Ligamentum teres vesicae haline dönüşür. Bu sonki Ligament sidik torbasının yan bandı olan Ligaementum vesicae laterale’yi oluşturur. İki Atrium içindeki Septum interatriale üstündeki Foramen ovale de doğumdan daha sonraki birinci 2-3 hafta ortasında büsbütün kapanır ve yerinde Fossa ovalis denilen bir çukurcuk kalır. Foramen ovale’nin açık kalması da ender değildir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)