Kemikler Hakkında Genel Bilgiler
Çok sıradan hayvanlar haricinde, canlıların birçoklarında gövde yapısının temelini teşkil eden, ve bütün gövdenin ve farklı ayrı kesimlerinin genel hal ve büyüklüklerini tespit eden ve hem de gövde ve çeşitli organlar için dayanak bakılırsavini yapan bir İskelet vardır.
İnsan iskeletinin hayli erken çağlarda insan embriyosunun iskeleti, embryonal bağ dokusundan yapılmış chorda dorsalis ve sklerotom uzantılarından ibarettir. bir müddet daha sonra iskelet taslaklarını yapan embryonal bağ dokusu, kıkırdak dokusu biçimini alır. Yalnız birtakım baş kemikleri ve clavicula taslağının dokusu, bağ dokusu formunda gelişir. İntrauterin ömrün 9-10. haftasında kıkırdak dokusundan yapılmış taslakların kemikleşmesi başlar. İskelet kesimlerinin kemikleşme olayı insanlarda dünyaya geldikten daha sonra da devam eder, hayli uzun sürer ve fakat 22. – 25. yaş içinde sona erer. Bu süre zarfında insanın çeşitli iskelet kesimleri, birbirine kıkırdak dokusu ile bağlı başka ayrı kemikleşmiş modüllerden meydana gelmiştir. Kemikleşmiş modüllerin ve ortadaki kıkırdak modüllerinin hal, büyüklük ve sayıları, kemiğe ve yaşa bakılırsa hayli değişir.
Çeşitli hal ve büyüklükte olan 206 kemik, insan cinsi için muhakkak olan bir sıra ve sistem ortasında birbirine bağlanmak suretiyle bütün gövde çeşitli organların dayanağını yapan iskeleti meydana getirirler. iskelet, beraberinde gövde yapısının temelini teşkil eder ve yumuşak dokulardan yapılmış çeşitli organlar, bu temele dayanmakta ve bütün organlar, ya direkt doğruya yahut diğer organlar aracılığı ile iskelet modüllerine bağlanmıştır. Çeşitli oynar eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan kemikler, çeşitli beden kesimlerimizi harekete geçirirken, kaldıraç vazifesini yaparlar. Bundan öbür baş ve göğüs boşluğu için boşlukları sınırlamak suretiyle, kemikler bu boşluklarda bulunan değerli organları dışarıdan gelebilecek tesirlere karşı korunmasını sağlarlar. 60-70 kilo tartısında olan bedenimiz için takviye, çok ağır gövde kesimlerimizin hareketleri sırasında kaldıraç ve beyin, yürek ve akciğer üzere kıymetli organlarımız için müdafaa nazaranvini yapabilmesi için kemiklerin, sert, sağlam ve sağlam dokudan yapılmış olması lazımdır. Kemiklerin ince yapısını inceleyecek olursak, dokunun nazaranvi bakımından kemiklerde aranılan niteliklerin bulunduğunu görürüz.
Kemik dokusunun % 33’ünü organik ve % 67 sini anorganik hususlar oluştururlar. Anorganik unsurların % 86 sını kalsiyum fosfat, % 10 nu kalsiyum karbonat, % 1,5 unu magnesium fosfat, % 0,5 ini kalsiyum fluorid ve kalsiyum klorit ve % 2 sini alkali tuzlar yaparlar. Kemiğin sertliğini anorganik unsurlar, elastikiyetini de organik hususlar sağlar. Bu iki cins husus kemik dokusunda birbirine epeyce sıkı bir biçimde bağlanmış durumdadır ve kemik yapısının en ince detaylarında bile organik ve anorganik hususlar içindeki bu sıkı ilgi görülmektedir.
Her hangi bir kemik modülünü bir müddet için asit içerisinde bırakırsak kemik dokusunda bulunan bütün anorganik tuzlar erir ve dokudan kaybolurlar. bu türlü muameleye tabi tutulan bir kemik, sertliğini kaybeder, lakin halini ve elastikiyetini koruma eder. Kemiği yakmak suretiyle organik hususları tahrip edersek, kemik tekrar biçimini koruma eder, ama elastikiyetini ve sağlamlığını kaybeder, fazlaca az bir kuvvetin tesiri ile parçalanır ve toz haline gelir. Her iki deneyde kemiğin halini koruma etmesi, bize her iki çeşit unsurun de kemik strükçeşidinin en ince kısımlarına kadar katıldıklarını göstermektedir.
Bütün takviye ve bağ dokularında olduğu üzere, kemik dokusunda da işlev bakımından en değerli vazife, dokunun temel hususuna düşmekte ve dokuda aranılan bütün nitelikler temel husus tarafınca sağlanmaktadır. Kemik dokusunun temel hususu, işlev icabı muhakkak istikametlerde uzanan kollagen liflerden ve bu liflerin ortasını dolduran ve bunları birbirine bağlıyan orta unsurdan ibarettir. Bu orta hususta, üstte oranlarını gösterdiğimiz çeşitli anorganik tuzlar bulunur. Bu tuzlar albümin bulunduran sıvılı bir unsur içerisinde dispersion durumundadır. Kemik dokusunun yapısını betonarme inşaatla mukayese edebiliriz. kollagen lifler, inşaatta kullanılan demir çubuklardır, orta unsur ise demir çubukların ortasını dolduran beton nazaranvini yapar. Temel maddeyi, ögelerin nitelikleri, ortalarındaki münasebet ve dokunun strüktür, biçimi, kemiklerden istenilen özelikleri sağlamaktır. Kemik dokusu sert olmakla birlikte beraberinde bir ölçü elastikiyeti de koruma eder. Bu durum kemiğin sağlamlığı ve çeşitli tesirlere karşı direnme bakımından epey değerlidir. Direnme bakımından kemiği tahta ile mukayese edecek olursak, kemiğin basınca karşı direnci tahtaya nazaran 8 misli, gerilme direnci 3 misli fazladır.
Kollagen lifler ve bunların ortasını dolduran husustan yapılmış temel maddeyi meydana getiren kemik hücreleri, temel husus içinde bulunan küçücük boşluklarda bulunurlar. Bu boşluklar incecik kanallar aracılığı ile birbiriyle birleşirler ve bu kanalcıklara hücrelerin uzantıları sokulurlar. bu türlü komşu hücreler birbiriyle birleşip bir sinsitium meydana getirirler. Hücrelerden meydana gelen sık bir ağ halinde olan bu sinsitium, kemiğin her tarafında vardır. Kemiğin büyümesi, metabolizması, temel unsurun oluşması ve orta husustaki çeşitli anorganik tuzların ölçü ve nispetleri, yani kemiğin bütün varlığını ve niteliklerini sağlayan olayların hepsi, kemik hücrelerinin canlı kalmasına ve olağan çalışmasına bağlıdır. Kemik dokusunun en kıymetli strüktür elementlerini yapan kollagen liflerin durumuna nazaran, yapı bakımından kemik dokusu. Fibrinli ve lamelli olmak üzere iki temel kümeye ayrılır.
Fibrinli kemik dokusunda kollagen lifler kalın huzmeler halinde çeşitli taraflarda, kimi vakit birbirini çaprazlayarak, kimi vakit paralel olarak uzarırlar. Anorganik tuzlar bulunduran orta husus ile birbirine yapışmış durumda olan bu huzmeler içinde kemik hücreleri ve kemiği besleyen damarlar bulunur. Kemiğin dış yüzeyinde kollagen lif huzmeleri kemiği örten periost’da bulunan liflerle uzarırlar. Damarların geçmesi için birbiriyle sık anastomoz yapan incecik kanallar görülür. Bu nevi kemik dokusu yüksek sınıf hayvanlar ve insanlarda en önemli embryonal hayatta ve küçük yaşlarda görülür. İnsanlarda 3.-4. yaşa kadar kemiklerin yapısı tedricen değişir ve teknik bakımdan daha eksiksiz olan lamelli yapı halini alır. Yetişkin İnsanlarda fibrinli yapı yalnız kirişler, kaslar, ve bağların yapıştığı kemik kısımlarında görülür. Kimi aşağı sınıf hayvanlarda kemiklerin fibrinli yapısı hayat uzunluğu kalır.
Lamelli kemik dokusunda temel husus, yani kollagen lifler ve bunları bir birine bağlayan orta husus, 4,5 -11 mikron kalınlığında ince lameller meydana getirirler. Bu lameller içerisinde kollagen lifler birbirine paralel olarak eğik durumda uzarırlar. Uzun kemiklerde bu lameller, Havers kanalı denilen, damar ve sonları barındıran bir kanalın etrafında konsantrik durumda sıralanırlar. bu türlü 3–8 lamel birbirini dıştan sarmak suretiyle Havers kanalının her tarafını kuşatan ince bir duvar meydana getirirler. Çeşitli lamellerde bulunan kollagen liflerin istikametleri ve kanal eksenine nazaran eğiklik dereceleri olduğuna göre, birbirini saran çeşitli lamellerin kollagen lifleri içinde çaprazlar meydana gelir. Havers kanalını kuşatan ve bir kaç lamelden yapılmış olan ince duvarı, birbirine çaprazlayan ince çıtalardan yapılmış bir duvarla mukayese edebiliriz. bu türlü az unsur sarf etmek kuralıyla bununla birlikte daha sağlam ve çeşitli istikametlerden gelen kuvvetlere karşı daha güçlü bir yapı elde edilmiş olur. Lamellerin içinde bulunan küçük boşluklarda kemik hücreleri bulunur. Çok ince kanalcıklar aracılığı ile bu boşluklar, bir taraftan birbiriyle, öteki taraftan Havers kanalı ile bağlantıdadır. Hücrelerin protoplazma uzantıları bu kanalcıklara sokulur. bu türlü hücreler bir taraftan Havers kanalından geçen damar ve hudutlarla, başka taraftan kendi ortalarında da irtibat sağlamış olurlar. Havers kanalı, etrafını kuşatan lameller ile birlikte Havers sütunu yahut osteon denilen oluşumu meydana getirir. Osteonların uzunlukları birkaç santimetre olup, çeşitli kemiklerde ve birebir kemiğin çeşitli kesimlerinde fazlaca değişiktir. Kanalları, Havers kanalının genişliğine ve kanalı saran lamellerin sayısına bakılırsa 100 – 500 mikron içinde değişmektedir. Uzun kemiklerde osteonların durumları kemik eksenine paraleldir. Lamellerin yapısına katılan kollagen lifler osteonların dışına çıkmazlar ve periost dokusuna karışmazlar. Burada kemik dokusu ile periost içindeki temas bir taraftan kemik dokusuna başka taraftan periost dokusuna karışmış Sharpey lifleri denilen lifler aracılığı ile sağlanır.
Osteon’lar içinde gelişi hoş ve çeşitli taraflarda uzanan lameller görülür. Bu lamellere interstisial lameller denir. İnterstisial lameller kemik dokusunun gelişmesi sırasında ve daha sonradan da durmadan meydana gelen değişmeler sırasında kısmen resorbe olan osteon’ların artıklarıdır. Bunlar havers sütunları (osteon) içinde kalan aralıkları doldururlar. Bundan diğer kemiklerin dış yüzüne ve uzun kemiklerde bulunan boşluklara bakan iç yüzüne yakın kısımlarda, kemiğin biçimine uygun ve birbirine paralel durumda lameller görülür, bunlara dış ve iç lameller (bazik lameller) denir. Temel lamelleri delerek çeşitli taraflarda kemiğin içerisine yanlışsız uzanan ve periosttan gelen damarların geçmesine mahsus kanallar vardır bu kanallara Volkmann kanalları denir. Volkmann kanalları, Havers kanalları üzere, lameller tarafınca kuşatılmamıştır. Her bir Volkmann kanalı, bir kaç Havers kanalı ile birleşir ve bu türlü Volkmann kanalından geçen damarlar, Havers kanalları içerisindeki ince damarları kanla beslerler. Kemik dokusunun bu hal ve yapısında yer alan osteon’lar, esas kemiklerin sert kabuk kısımlarında (substantia compacta) görülür. Substantia compacta uzun kemiklerin orta kısımlarında özellikle kalın olur. Uzun kemiklerin uçlarında ve kısa kemiklerde, substantia compacta yalnız ince bir katman halinde kemiğin dış yüzünü örter. Bu tabakanın altında bulunan kemik dokusu farklı bir yapı göstermektedir. Burada birbirine sık durumda, muntazam sıralanmış ve makul tarafta uzanan osteon’lar yoktur ve bundan dolayı substantia spongiosa’nın makroskopik görünüşü farklıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere, substantia spongiosa’nın yapısı, sünger dokusunun yapısına benzeri ve burada çeşitli durumda olan ince kemik bölmelerle sınırlanmış çeşitli büyüklükte, lakin basitçe gözle görülen boşluklar görürüz. Boşluklar canlılarda ve taze kadavralarda kırmızı ilik (medulla osseum rubra) bulundururlar. Boşluklar, ortalarındaki kanalcıklar aracılığı ile birbiriyle bağlantıdadır. Boşlukları sınırlayan ince kemik bölmeler, birbirine yapışmış birkaç lamelden yapılmıştır. Bu bölmelerin durumları birinci bakışta gelişi hoş ve sistemsiz üzere görünmekte ise de. spongiosa üzerinde yapılan asıllı incelemeler, bu ince kemik bölmelerin durumlarının makul bir sisteme bakılırsa ayarlanmış ve bu sistemin kemiğin işlevine bakılırsa düzenlenmiş olduğunu meydana çıkarmıştır.
Kemikler daimi olarak esas iki değerli kuvvetin tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri tartı başkası de kemiklere yapışan kasların çekme kuvvetidir. Bu kuvvetlerin tesiri muhakkak tarafları izleyerek kemikte dağılır. Kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere kemik trajektorü denir. Araştırmalar insan uyluk kemiğin baş ve boyun kısımlarının spongiosa yapısının tetkikinde burada boşlukları sınırlayan kemik bölmeleri ve ince sütun biçiminde boşlukların içerisinde uzanan ince kemik modüllerinin durumlarının üstte anlattığımız trajektorlara, yani kuvvet etkisinin tarafına bakılırsa ayarlanmış olduğunu göstermiştir. Boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en hayli tesir gösterdiği taraflara bakılırsa ayarlanmıştır. Bölmeler içinde uzanan ve bunları birbirine bağlayan ince kemik kesimleri, bölmeleri dayanaklar ve durumlarını sağlamlaştırırlar. Bu sistemin uygulamasıyla, makinelerde olduğu üzere insan kemiğinde de az unsur sarfiyatı ile kemiğin fazla sağlam olmasını sağlamak mümkün olmuştur. Femur (uyluk kemiği) aralıksız ve kompakt bir dokudan yapılmış olsa idi sağlamlık ve dayanıklılık bakımından fazla bir şey kazanmış olmazdık. Ancak husus sarfiyatı bakımından ve kemiğin tartısının artması istikametinden epey şey kaybetmiş olurduk.
Periost, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı iki katmandan meydana gelir. Dış katman sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır (stratum fibrosum) ve kemik uçlarında eklemleri saran eklem kapsülünün fibröz katmanı ile devam eder. Yumuşak bağ dokusundan yapılmış. damar ve hudutlardan varlıklı katmana cambium katmanı denir. Kemiğin gelişmesi sırasında cambium katmanında kemik dokusunu meydana getiren hücreler, osteoblast’lar bulunurlar. Kemikleşme tamamlandıktan daha sonra osteoblast’lar kaybolurlar. Ancak, kıkırdaklardan daha sonradan yeni kemik dokusu yapılması gerektiği vakit, cambium katmanında yine osteoblast’lar ortaya çıkarlar. Bundan dolayı kemik regenerasyonunda periost epey kıymetli rol oynamaktadır. Cambium katmanında bulunan damarlar Volkmann kanalları aracılığı ile kemik dokusuna sokulur ve Havers kanalları içersinde bulunan ince damarlara kan getirirler.
Kemik Dokusunun Meydana Gelmesi
Üstte da anlatıldığı üzere kemik dokusu kökenini embriyonal bağ dokusundan alır. Cranium’u yapan yassı kemikler ve calvicula’nın taslakları bir mühlet bağ dokusu halinde gelişir ve daha sonra direkt doğruya kemikleşirler. Diğer kemik taslaklarında, embryonal bağ dokusu evvel kıkırdak dokusu formunu alır. Bütün kemik taslakları bir mühlet bu durumda kalırlar ve daha sonra farklı kemikler için farklı vakit içinderda kıkırdak dokuların kemikleşmesi başlar. Kemlikleşme olayı genel olarak fazlaca uzun sürer, ama belli kemikler için bu olayın başlangıç ve sonuç vakit içinderı pek sabittir.
Bağ yahut kıkırdak dokusunun kemikleşmesi, mevcut dokunun formu değiştirmesinden ibaret değildir. Bir taraftan kemik dokusu meydana gelirken, öteki taraftan mevcut bağ yahut kıkırdak dokusu tahrip edilir ve resorbe olur. Kemik dokusunu meydana getiren ve mesenşim hücrelerinden menşeini alan hücrelere osteoblast denir. Osteoblastların faaliyeti kararında obsteoid denilen, temel unsur meydana gelir ve bu husus içerisinde kollagen fibrinler meydana gelirler. bir mühlet daha sonra fibrinler içinde bulunan orta husus ortasında anorganik tuzlar toplanmaya başlar. Üstte da söylemiş olduğimiz üzere insanlarda embryonal hayatta ve 3.–4. yaşına kadar kemik dokusunun yapısı fibrinlidir. Bundan daha sonra liflerin durumu değişir, lameller ve osteon’lar oluşurlar.
Kıkırdak dokusundan yapılmış kemik taslaklarının kemikleşmesi iki üslupta olur. Kısa kemik taslaklarında kemikleşme, taslağın iç kısmında başlar. Bu üslup kemikleşmeye enkondrol ossifikasiyon denir. Uzun kemiklerde ise kemikleşme öncedena kıkırdak taslağın dış katmanından başlar (perikondral ossifikasiyon). Perikondrium’un iç katmanında bulunan osteoblastların faaliyeti ile meydana gelen kemik dokusu evvel, ince olur ve bir manşet formunda uzun kemiklerin cismini (diaphysis) her taraftan sarar. Bu kemik katmanı gitgide kalınlaşır. bir mühlet daha sonra kan damarları ile birlikte taslağın içerilerine hakikat sokulan bağ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile kıkırdak dokusu resorbe olmaya başlar ve bu türlü taslağın içerisinde boşluklar meydana gelir. Bu primer boşluklar gitgide büyür, birbiriyle birleşir ve bu türlü uzun kemiklerin diafizlerinin ortasında bulunan ilik boşlukları meydana gelir (cavum medullare). Bu boşluklarda erişkin İnsanlarda sarı kemik iliği (medula osseum flava) bulunur. Kıkırdak taslağın içerisinde primer boşlukların meydana gelmesi ile bu boşlukların sonlarında kemikleşme olayı, yani kısa kemiklerde olduğu üzere enkondrol kemikleşme başlar.
Kısa kemiklerde de kısmen perikondral kemikleşme vardır. İçeriden başlayan ve enkondrol kemikleşme kararında meydana gelen kemik dokusu, kısa kemiklerin dış yüzüne yaklaşınca, burada da uzun kemiklerde olduğu üzere, perikondral kemikleşme başlar ve taslağı dıştan saran bir kemik katmanı meydana gelir.
Uzun kemiklerin uçlarında. (epiphysis) diafizden başka olarak kemikleşme noktaları meydana gelir. Epifizlerin kemikleşmesi taslağın içerisinde başlar. Burada meydana gelen ve gitgide artan kemik dokusu ile kemikleşmiş diafiz içinde kemikleşmemiş dar bir kıkırdak modülü kalır. Kıkırdak hücreleri çoğalma ve bütün doku büyüme kabiliyetini koruma ettiğine nazaran, bu kıkırdak katmanı kemiğin büyümesi bakımından hayli kıymetlidir. Burada büyümekte devam eden kıkırdak dokusu, diafize yakın kısımlarından tedricen kemikleşerek, peyderpey diafizin dokusuna eklenir. bu türlü kemik cisminin uzunlamasına büyümesi ve sonunda bütün gövdenin büyümesi sağlanmış olur. Bundan dolayı diafiz ile epifizler içinde bulunan bu kıkırdak katmanı, tarafların ve bütün gövdenin büyümesinde hayli değerli rol oynar. Epifiz çizgisi yahut büyüme çizgisi (epifizeal plakt) ismi verilen bu ince kıkırdak katmanı harap olduğu takdirde o kemiğin büyümesi geri kalır. Bundan dolayı çocuklarda kaza sonunda kemiklerin bu çizgiden ayrılması, kıymetli sakatlıklara sebep olur.
Kemiklerin kalınlığına büyümesi periost’ un daima bölünme özelliği gösteren katmanında bulunan osteoblast’ ların faaliyeti ve yeni yeni kemik katmanlarının eklenmesi ile olur. Epifiz çizgilerinin kemikleşmesi ile kemiğin ve bütün gövdenin büyümesi sona erer. Bundan dolayı bu çizgilerin kemikleşmelerinin erken. olması, gövdenin büyümesine mahzur olur. Geç kalması, gövdenin ve özellikle extremitelerin fazla büyümesine sebep olur.
Gelişme sırasında kemiklerin yapısı durmadan değişir. Bir taraftan yeni dokular yapılırken, başka taraftan mevcut dokular rezorbe olur ve bu türlü sonunda her kemik kendine has formunu alır. Erişkin insanlarda da kemik dokusunda değişmeler devam eder. Ama bu değişmeler biçim ve büyüklük bakımından olmayıp, daha çok dokunun ince strukturunda ve temel hususta bulunan çeşitli unsurların ölçü ve nispetleri bakımından olur. İhtiyarlıkta kemik dokusunda rezorpsiyon fazla olduğuna bakılırsa, kemikler biçim bakımından da kimi değişikliklere uğrarlar ve kemiklerin sağlamlığı da azalır. Kemiklerin gelişmesi üzerinde hormonların büyük tesiri vardır.
Thyroid bezi ve hipofizin ön lobunun salgıları kemiklerin büyümesini çabuklaştırırlar. Genital bezlerin iç salgıları büyümeyi frenler. Bu salgıların tesiri olağan vakitte ve olağan nispette olursa, kemiklerin ve bütün gövdenin büyümesi olağan olur. Kimi salgı1arın eksikliği, yahut tesirin vaktinden evvelce yahut epey geç oluşması, büyümede çeşitli anormalliklerin meydana gelmesine sebep olur.
Kemiklerin teknikleri, yaptıkları vazifelere nazaran ve gövdenin genel yapı planına uygun olarak ayarlanmıştır. Uzun kemikler, yükü taşımaktan öbür, kaldıraç vazifesini de yaparlar. Kısa kemikler hareketsiz ve az hareketli eklemler aracılığı ile birleşerek elastiki ve yaylı sütunlar ve kubbeler meydana getirirler. Yassı kemikler, kıymetli organları içine alan boşluklar için sağlam duvarlar yaparlar. Kemiklerin dış görünüşü üzerinde komşu organların, özellikle kasların tesiri büyüktür. Kasların yapışma yerlerinde, çekme kuvvetinin tesiri ile kemikler üzerinde çıkıntılar ve kabartılar meydana gelirler. Hallerine nazaran bunlara, tuberculum, tuberositas, processus, crista ve spina üzere çeşitli isimler verilir. Kemik üzerinden geçen damar ve sonlar kemikte sulci (oluklar), kemiği delerek geçen damar ve hudutlar de delikler (foramina) meydana getirirler.
Kemiklerin Sınıflandırılması :
İnsan iskeleti aksial ve appendiküler İskelet olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İnsan bedeninde toplam 206 kemik bulunmaktadır. Lakin bu sayı sabit değildir.yaşa nazaran değişiklik gösterebilir.
Aksiyal ve apendiküler iskeletteki kemik sayısı.
Bu kemikler sistemlerine nazaran de sınıflandırılabilir.Buna nazaran:
1. Uzun kemikler : ossa longa
2. Kısa kemikler : ossa brevia
3. Yassı kemikler : ossa plana
4. Sistemsiz kemikler : ossa appendiculare
5. Sesamoid kemikler : ossa sesamoidea
1. Uzun kemikler (ossa longa) : Uzunlukları genişliklerine nazaran fazladır. Ekstremitelerde bulunurlar.Örneğin: ulna, femur, tibia, metatarsallar üzere.Her uzun kemik, ince uzun bir gövde ve sıklıkla eklem yüzü bulunan iki uçtan oluşmuştur. Gövde kısmına diafiz, uç kısımlarına epifiz denir.
Gelişmekte olan bir kemiğin epifizleri büsbütün kıkırdak yapıdadır.Epifizial kemikleşme başladığı anda bunlar diafizden bir discus epifısiale ile ayrılırlar. Diafizin discus epifıziale ile komşu olan kısmı başka kısımlarına bakılırsa daha genişçedir. Bu geniş kenar gelişme çizgisi ve yeni oluşan kemiği içerir. Bu kısma metafiz denir. Metafiz ve epifiz yetişkinlerde kemik halindedir.
Uzun bir kemiğin diafizi kompakt kemikten yapılan bir tüpten ibarettir. Bunu ortasındaki boşluğa cavitas medullaris denir. Bu boşlukta kemik iliği bulunur. Epifiz ve metafızler sistemsiz, ortalarında anstomoz yapan kemik çubukları ve trabekulalardan yapılmıştır. Buna spongioz kemik denir. Yüzeyleri ise ince bir katman kompakt kemik ile kaplıdır. Eklem yüzleri çoklukla hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Kemiğin yüzeyini periost denilen bağ dokusu zarı örter.
Periost bir dış -fıbröz- katman ile içte fazla hücreli bir osteojenik katmandan ibarettir. Periost kemiğin uçlarında ve eklem yüzlerinde yoktur. Periost kemiğin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Kemik kırıldığı vakit osteojenik katman bir daha kemik imaline karışır. Ayrıyeten kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar. Tendonun kollagen lifleri periost içine yelpaze üzere dağılırlar. Birtakım lifler daha içeri giderek kemik duvarını da delerler. Kompakt kemiklerin iç yüzeyleri endosteum denilen bir hücresel katman ile kaplıdır.
2. Kısa kemikler (ossa brevia): Kalınlık, uzunluk ve enleri az hayli birbirine yakın kemiklerdir. El ve ayakta epeyce sayıdadır. Temel olarak spongioz kemik ve bunu çevreleyen ince bir kompakt kemik dokusundan ibarettirler. Kemik iliği içerirler. Eklem yüzleri haricinde periost ile kaplanmışlardır.
3.Yassı kemikler (ossa plana): Costalar, sternum, skapula ve kafatası kemikleri bu guruba girerler. Ekseriyetle ince ve kıvrık bir katman halindedirler. Dış ve iç iki kompakt katman ile bunun içinde spongioz kemikten yapılmışlardır. Kemik iliği içerirler. Kafatası kemiklerindeki spongioz katmana özel olarak -diploe- denir. Diploe ortasında pek fazlaca ven kanalcıkları vardır. Kimi yassı kemikler (lacrimal) sırf bir kompakt kemik yaprağından ibarettir. Eklem yüzleri kıkırdak yahut fıbrözdoku ile kaplıdır.
4.Düzensiz kemikler (ossa appendiculare) : Üstteki sınıflandırmanın hiç birine uymayan, sistemsiz şekillidirler. Kimi kafatası kemikleri, vertebralar, os coxsa bu kümeye girer. Çoğunlukla compakt katman tarafınca çevrelenmiş spongioz kemikten yapılmışlardır. Lakin bir epey kısımları sırf kompakt kemikten ibarettir. Bunların bir kısmı hava ile dolu sinüsler içerirler. Bunlara özel olarak pneumatik kemikler denir. Örneğin: maxilla, temporal, frontal, ethmoid kemikler üzere.
5.Sesamoid kemikler: El ve ayakta tendo yahut eklem kapsülü içine gömülmüş kısa tip kemiklere susamsı (sesamoid) kemikler denir. Kimileri patella üzere tendo çekme açısını rahatça değiştirebilirler. Kimileri ise susam yahut mercimek büyüklüğündedirler.
Yardımcı kemikler : Bunlar her beşerde bulunmayabilirler. Kısa ve yassı tipte olabilirler. Kimi tip sesamoid kemikler ile gelişkinde rastgele bir niçinle epifızle birleşmemiş kemik modülleri bu ismi alırlar. Örneğin: os trigonum üzere. Bu tip kemikler radiogramlarda kırıklarla karıştırılabildiği için klinik ehemmiyet taşırlar.
Kemik Yüzeyindeki Yapılar
Çoğunlukla kemiğe bir collum aracılığıyla tutunmuş bir processus articularis vardır. kimi vakit condyl denilen lokma biçiminde çıkıntılara rastlanır. Kondiler eklem yüzü içerirler. Eklem yüzü hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Eklem yüzü içermeyen lokma formundaki çıkıntılara epiconyl denir.Şekil ve büyüklükleri epeyce değişen öbür tip çıkıntılara processus, trochanter, tuberositas, protuberantia, tuberculum ve spina isimleri verilir. Çizgi biçimindeki çıkıntılara arcus, crista yahut linea, çizgi halindeki oluklara ise sulcus ismi verilir. Çukurcukların büyük çelerine fovea yahut foveola denir. Bir kemiğin ortasındaki büyük boşluğa sinüs yahut antrum, kemik ortasındaki boşluğu dışarıya açan deliğe foramen yahut ostium denir. Ayrıyeten kemikteki değişik biçimdeki açıklıkları tanımlamak için canalis, hiatus, aditus, aquaductus üzere tabirler kullanılır. Kemik üstündeki düz alanlara facies, kenarlara margo denir. Yarık yahut çentilmiş kısımlar incisura, fissura diye isimlendirilir.
Kemiğin Damar ve Sonları
Kemikler varlıklı bir damar sistemine sahiptirler. Uzun kemikler aşağıdaki tipte damarlar tarafınca beslenirler.
Bir yahut birkaç arka, nutricia diyafizin kompakt katmanındaki foramen nutricia denilen deliklerden geçerek, metafize kadar uzunluğuna seyreden kollara ayrılır. Kemiği ve iliği besler. Foramen nutrisyum’lar bütün kemiklerde bulunurlar.
Çok sayıda periostal damar kolları kompakt kemiği beslerler. Temel olarak eklemi besleyen arterlerden doğan metafızial yahut epifızial damarlar kompakt tabakayı delerek spongioz kemiği beslerler. Kemikte metafizial ve epifıziyal damarlar kıkırdak bir lamina tarafınca etraflarından ayrılmışlardır. Bütün bu saydığımız damar tipleri gelişme çizgisinin beslenmesinde fazlaca değerlidirler. Şayet kan beslenmesinde bir bozukluk olursa kesin olarak gelişme bozukluğu da oluşur.
Epifiziyal ve metafiziyal arterler ortalarında anastomoz yaparlar. Kan damarları ile gelen enfeksiyonlar kemiklerin daha epey uçlarında yerleşirler. Gelişkin kemiklerin kan akımı içerden dışarıya hakikat seyreder. Kan evvel medullar arter sisteminden substantia kompakta kapillerine oradan da dışa, periost kapillerlerine akar. Hudut lifleri, kan damarları ile bir arada kemiğe girerler. Bu liflerin birden fazla vazomotor, kimileri da duyu lifleridir. Hudut lifleri periost ve damarların dış katmanında sonlanırlar. Duyu liflerinden kimileri ağrı lifleridir. Periost yırtılma ve gerilmeye karşı çok biçimde hassastır.
Kompak katmanına anestezisiz olarak girilirse bir sızı ve kahır verici duyu oluşur. Spongioz kemiğe girilmesi ise epey çok ağrı yapar. Kırıklar son derece ağrılıdır. Kırık yüzeylerine anestezik husus enjekte edilmesinin ağrı kesilmesinde büyük faydası vardır.
Kemiğin genişlemesine niye olan bir tümör yahut enfeksiyonda ağrılıdır. Kemikteki ağrı lokal olarak ve direkt stimilasyon alanında duyulur. Fakat ağrının yayıldığı yahut aksettiğinde sık görülür. Örneğin; femur diafizindeki bir ağrı, uyluğun alt kısmında ve dizde hissedilebilir. Periostta durum duyusu taşıyan hudut uçları vardır.
Kemik Mimarisi : Architecture ossea
Kemikler daima olarak iki kıymetli faktörün tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük, başkası de üzerine yapışan kasların çekme kuvvetidir.
Bu kuvvetlerin tesiri, belli tarafları izleyerek kemikte dağılırlar. Bu kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere trajektör denir.
Anatomistler insan femur kemiğinin baş ve boyun kısmını incelemişler ve buradan ince kemik etkisinin istikametine göre sıralanmış olduğunu kanıtlamışlardır.
Kemikteki boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en hayli tesir ettiği taraflara hakikat ayarlanmıştır. İki kemiğin eklem yaptığı bölgelerde, bir kemikteki trajektörlerin komşu kemikte de motamot devam ettiği röntgen sinemalarında görülür.
Varyasyonlar
Kemikler ırk, yaş ve cinsiyete bakılırsa değişiklikler gösterdikleri üzere bireyden bireye bakılırsa de değişiklikler gösterirler.
Bayan kemikleri sıklıkla daha yavaşça ve daha küçüktürler. Zira gelişmelerini daha erken tamamlarlar. Muskuler çıkıntılar erkeklerde daha fazla muhakkaktır.
Çocukların kemikleri fazlaca esnektir. Kırıldığı anda, kırılmasının fidan çubuğu üzeredir. Gelişkin kemikleri kuru odun üzere kırılırlar.
şahsi varyasyonların çoğunluğu kemiklerin büyüklük, biçim ve tartısına aittirler. Kasların gelişme derecesi kemiğin formuna tesir eder. Kaslar güçlü ise kemiğin çıkıntıları da bellidir, mesela; mandibula’nın prosessus coronoideus’u çiğneme kasları tam geliştiği vakit belli olur. Kemik yüzeyindeki kabarıntılı yahut çizgiler üzere sekonder işaretler puberte vaktinde belirlenmeye başlar. Bunlar daha fazlaca tendonların tutunduğu yerlerdir. Örneğin; linea aspera bu devranda daha hayli kalınlaşır. Şayet ekstremite de bir kemik çıkarılırsa yahut doğmalık olarak yoksa komşu kemik hipertrofıye uğrar. Örneğin; fibula çıkarılırsa tibia hipertrofiye uğrar. Zıddı olarak kemik üzerine kas faaliyetleri ortadan kalkar yahut azalırsa kemik atrofıye uğrar. Felçli hastalarda ve atellerde bu olay görülür. Kemiğin hem organik hem inorganik unsurları yavaş yavaş kaybolur.
Şayet rastgele bir niçinle eklem kıkırdağını kaybederse bu sefer kemik yüzeyi epeyce sert ve cilalı bir hal gösterir.
Kemiğin Sıhhati
1. Kemiklerde organik kısmın inorganik kısma bakılırsa oranı yaşla birlikte değişir. Çocukluk devrinde organik kısım daha fazladır. Raşitizm ve osteomalazi üzere kimi metabolik bozukluklarda kemik matriksinde kalsifikasyon yetersiz kalır. Kalsiyum kemiğe sertlik kazardırdığı için, kalsifiye olmamış alanlar bilhassa fazla tartı taşıyan kemiklerde eğilir ve ilerleyici deformitelere yol açar. Örneğin; raşitizm kararı bacakların yay halinde bükülmesi üzere.
2.Kırıklar, günlük hareketlerinde daha dikkatsiz ve daha sert oldukları için çocuklarda gelişkinlere nazaran fazla oranda görülür. Rahmet fidan çubuğu halindeki bu kırıklar çabuk güzelleşirler. Lakin epifiz diski kırıkları fazlaca kıymetlidir. Zira bu kırıkları güzelleşmesi kararı diafiz ve epifiz daha erken kaynaşacağı için sonuçta kemiğin kısa kalmasına niye olabilir, mesela; ön kolda radius alt epifızin kırığında radius kısa kalacağından ve ulna boyunca büyümeye devam edeceğinden elin radial devıasyonu üzere bir form bozukluğu ortaya çıkabilir. Çocuklarda ve ergenlerde epifizlerin diafize birleşmemesi olgusundan tedavi gayeleriyle yararlanılabilir. Örneğin; diz epifiz diskinin diafizle irtibatını engelleyecek biçimde yerleştirilen bir metal plak ekstremitenin boyunca uzamasını durdurur. Bu yolla kısa kalmış başka ekstremitenin uzunluğunun, plak yerleştirilmiş olağan ekstremite uzunluğuna ulaşması sağlanabilir.
3.Yaşlılıkta kemiğin hem organik, hem inorganik kısmı azalacağından (osteoporozis) elastiklik kaybolur ve kemikler kolay kırılır bir duruma gelirler. Osteoporozise yaşlı bayanlarda, erkeklere oranla daha sık rastlanır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Çok sıradan hayvanlar haricinde, canlıların birçoklarında gövde yapısının temelini teşkil eden, ve bütün gövdenin ve farklı ayrı kesimlerinin genel hal ve büyüklüklerini tespit eden ve hem de gövde ve çeşitli organlar için dayanak bakılırsavini yapan bir İskelet vardır.
İnsan iskeletinin hayli erken çağlarda insan embriyosunun iskeleti, embryonal bağ dokusundan yapılmış chorda dorsalis ve sklerotom uzantılarından ibarettir. bir müddet daha sonra iskelet taslaklarını yapan embryonal bağ dokusu, kıkırdak dokusu biçimini alır. Yalnız birtakım baş kemikleri ve clavicula taslağının dokusu, bağ dokusu formunda gelişir. İntrauterin ömrün 9-10. haftasında kıkırdak dokusundan yapılmış taslakların kemikleşmesi başlar. İskelet kesimlerinin kemikleşme olayı insanlarda dünyaya geldikten daha sonra da devam eder, hayli uzun sürer ve fakat 22. – 25. yaş içinde sona erer. Bu süre zarfında insanın çeşitli iskelet kesimleri, birbirine kıkırdak dokusu ile bağlı başka ayrı kemikleşmiş modüllerden meydana gelmiştir. Kemikleşmiş modüllerin ve ortadaki kıkırdak modüllerinin hal, büyüklük ve sayıları, kemiğe ve yaşa bakılırsa hayli değişir.
Çeşitli hal ve büyüklükte olan 206 kemik, insan cinsi için muhakkak olan bir sıra ve sistem ortasında birbirine bağlanmak suretiyle bütün gövde çeşitli organların dayanağını yapan iskeleti meydana getirirler. iskelet, beraberinde gövde yapısının temelini teşkil eder ve yumuşak dokulardan yapılmış çeşitli organlar, bu temele dayanmakta ve bütün organlar, ya direkt doğruya yahut diğer organlar aracılığı ile iskelet modüllerine bağlanmıştır. Çeşitli oynar eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan kemikler, çeşitli beden kesimlerimizi harekete geçirirken, kaldıraç vazifesini yaparlar. Bundan öbür baş ve göğüs boşluğu için boşlukları sınırlamak suretiyle, kemikler bu boşluklarda bulunan değerli organları dışarıdan gelebilecek tesirlere karşı korunmasını sağlarlar. 60-70 kilo tartısında olan bedenimiz için takviye, çok ağır gövde kesimlerimizin hareketleri sırasında kaldıraç ve beyin, yürek ve akciğer üzere kıymetli organlarımız için müdafaa nazaranvini yapabilmesi için kemiklerin, sert, sağlam ve sağlam dokudan yapılmış olması lazımdır. Kemiklerin ince yapısını inceleyecek olursak, dokunun nazaranvi bakımından kemiklerde aranılan niteliklerin bulunduğunu görürüz.
Kemik dokusunun % 33’ünü organik ve % 67 sini anorganik hususlar oluştururlar. Anorganik unsurların % 86 sını kalsiyum fosfat, % 10 nu kalsiyum karbonat, % 1,5 unu magnesium fosfat, % 0,5 ini kalsiyum fluorid ve kalsiyum klorit ve % 2 sini alkali tuzlar yaparlar. Kemiğin sertliğini anorganik unsurlar, elastikiyetini de organik hususlar sağlar. Bu iki cins husus kemik dokusunda birbirine epeyce sıkı bir biçimde bağlanmış durumdadır ve kemik yapısının en ince detaylarında bile organik ve anorganik hususlar içindeki bu sıkı ilgi görülmektedir.
Her hangi bir kemik modülünü bir müddet için asit içerisinde bırakırsak kemik dokusunda bulunan bütün anorganik tuzlar erir ve dokudan kaybolurlar. bu türlü muameleye tabi tutulan bir kemik, sertliğini kaybeder, lakin halini ve elastikiyetini koruma eder. Kemiği yakmak suretiyle organik hususları tahrip edersek, kemik tekrar biçimini koruma eder, ama elastikiyetini ve sağlamlığını kaybeder, fazlaca az bir kuvvetin tesiri ile parçalanır ve toz haline gelir. Her iki deneyde kemiğin halini koruma etmesi, bize her iki çeşit unsurun de kemik strükçeşidinin en ince kısımlarına kadar katıldıklarını göstermektedir.
Bütün takviye ve bağ dokularında olduğu üzere, kemik dokusunda da işlev bakımından en değerli vazife, dokunun temel hususuna düşmekte ve dokuda aranılan bütün nitelikler temel husus tarafınca sağlanmaktadır. Kemik dokusunun temel hususu, işlev icabı muhakkak istikametlerde uzanan kollagen liflerden ve bu liflerin ortasını dolduran ve bunları birbirine bağlıyan orta unsurdan ibarettir. Bu orta hususta, üstte oranlarını gösterdiğimiz çeşitli anorganik tuzlar bulunur. Bu tuzlar albümin bulunduran sıvılı bir unsur içerisinde dispersion durumundadır. Kemik dokusunun yapısını betonarme inşaatla mukayese edebiliriz. kollagen lifler, inşaatta kullanılan demir çubuklardır, orta unsur ise demir çubukların ortasını dolduran beton nazaranvini yapar. Temel maddeyi, ögelerin nitelikleri, ortalarındaki münasebet ve dokunun strüktür, biçimi, kemiklerden istenilen özelikleri sağlamaktır. Kemik dokusu sert olmakla birlikte beraberinde bir ölçü elastikiyeti de koruma eder. Bu durum kemiğin sağlamlığı ve çeşitli tesirlere karşı direnme bakımından epey değerlidir. Direnme bakımından kemiği tahta ile mukayese edecek olursak, kemiğin basınca karşı direnci tahtaya nazaran 8 misli, gerilme direnci 3 misli fazladır.
Kollagen lifler ve bunların ortasını dolduran husustan yapılmış temel maddeyi meydana getiren kemik hücreleri, temel husus içinde bulunan küçücük boşluklarda bulunurlar. Bu boşluklar incecik kanallar aracılığı ile birbiriyle birleşirler ve bu kanalcıklara hücrelerin uzantıları sokulurlar. bu türlü komşu hücreler birbiriyle birleşip bir sinsitium meydana getirirler. Hücrelerden meydana gelen sık bir ağ halinde olan bu sinsitium, kemiğin her tarafında vardır. Kemiğin büyümesi, metabolizması, temel unsurun oluşması ve orta husustaki çeşitli anorganik tuzların ölçü ve nispetleri, yani kemiğin bütün varlığını ve niteliklerini sağlayan olayların hepsi, kemik hücrelerinin canlı kalmasına ve olağan çalışmasına bağlıdır. Kemik dokusunun en kıymetli strüktür elementlerini yapan kollagen liflerin durumuna nazaran, yapı bakımından kemik dokusu. Fibrinli ve lamelli olmak üzere iki temel kümeye ayrılır.
Fibrinli kemik dokusunda kollagen lifler kalın huzmeler halinde çeşitli taraflarda, kimi vakit birbirini çaprazlayarak, kimi vakit paralel olarak uzarırlar. Anorganik tuzlar bulunduran orta husus ile birbirine yapışmış durumda olan bu huzmeler içinde kemik hücreleri ve kemiği besleyen damarlar bulunur. Kemiğin dış yüzeyinde kollagen lif huzmeleri kemiği örten periost’da bulunan liflerle uzarırlar. Damarların geçmesi için birbiriyle sık anastomoz yapan incecik kanallar görülür. Bu nevi kemik dokusu yüksek sınıf hayvanlar ve insanlarda en önemli embryonal hayatta ve küçük yaşlarda görülür. İnsanlarda 3.-4. yaşa kadar kemiklerin yapısı tedricen değişir ve teknik bakımdan daha eksiksiz olan lamelli yapı halini alır. Yetişkin İnsanlarda fibrinli yapı yalnız kirişler, kaslar, ve bağların yapıştığı kemik kısımlarında görülür. Kimi aşağı sınıf hayvanlarda kemiklerin fibrinli yapısı hayat uzunluğu kalır.
Lamelli kemik dokusunda temel husus, yani kollagen lifler ve bunları bir birine bağlayan orta husus, 4,5 -11 mikron kalınlığında ince lameller meydana getirirler. Bu lameller içerisinde kollagen lifler birbirine paralel olarak eğik durumda uzarırlar. Uzun kemiklerde bu lameller, Havers kanalı denilen, damar ve sonları barındıran bir kanalın etrafında konsantrik durumda sıralanırlar. bu türlü 3–8 lamel birbirini dıştan sarmak suretiyle Havers kanalının her tarafını kuşatan ince bir duvar meydana getirirler. Çeşitli lamellerde bulunan kollagen liflerin istikametleri ve kanal eksenine nazaran eğiklik dereceleri olduğuna göre, birbirini saran çeşitli lamellerin kollagen lifleri içinde çaprazlar meydana gelir. Havers kanalını kuşatan ve bir kaç lamelden yapılmış olan ince duvarı, birbirine çaprazlayan ince çıtalardan yapılmış bir duvarla mukayese edebiliriz. bu türlü az unsur sarf etmek kuralıyla bununla birlikte daha sağlam ve çeşitli istikametlerden gelen kuvvetlere karşı daha güçlü bir yapı elde edilmiş olur. Lamellerin içinde bulunan küçük boşluklarda kemik hücreleri bulunur. Çok ince kanalcıklar aracılığı ile bu boşluklar, bir taraftan birbiriyle, öteki taraftan Havers kanalı ile bağlantıdadır. Hücrelerin protoplazma uzantıları bu kanalcıklara sokulur. bu türlü hücreler bir taraftan Havers kanalından geçen damar ve hudutlarla, başka taraftan kendi ortalarında da irtibat sağlamış olurlar. Havers kanalı, etrafını kuşatan lameller ile birlikte Havers sütunu yahut osteon denilen oluşumu meydana getirir. Osteonların uzunlukları birkaç santimetre olup, çeşitli kemiklerde ve birebir kemiğin çeşitli kesimlerinde fazlaca değişiktir. Kanalları, Havers kanalının genişliğine ve kanalı saran lamellerin sayısına bakılırsa 100 – 500 mikron içinde değişmektedir. Uzun kemiklerde osteonların durumları kemik eksenine paraleldir. Lamellerin yapısına katılan kollagen lifler osteonların dışına çıkmazlar ve periost dokusuna karışmazlar. Burada kemik dokusu ile periost içindeki temas bir taraftan kemik dokusuna başka taraftan periost dokusuna karışmış Sharpey lifleri denilen lifler aracılığı ile sağlanır.
Osteon’lar içinde gelişi hoş ve çeşitli taraflarda uzanan lameller görülür. Bu lamellere interstisial lameller denir. İnterstisial lameller kemik dokusunun gelişmesi sırasında ve daha sonradan da durmadan meydana gelen değişmeler sırasında kısmen resorbe olan osteon’ların artıklarıdır. Bunlar havers sütunları (osteon) içinde kalan aralıkları doldururlar. Bundan diğer kemiklerin dış yüzüne ve uzun kemiklerde bulunan boşluklara bakan iç yüzüne yakın kısımlarda, kemiğin biçimine uygun ve birbirine paralel durumda lameller görülür, bunlara dış ve iç lameller (bazik lameller) denir. Temel lamelleri delerek çeşitli taraflarda kemiğin içerisine yanlışsız uzanan ve periosttan gelen damarların geçmesine mahsus kanallar vardır bu kanallara Volkmann kanalları denir. Volkmann kanalları, Havers kanalları üzere, lameller tarafınca kuşatılmamıştır. Her bir Volkmann kanalı, bir kaç Havers kanalı ile birleşir ve bu türlü Volkmann kanalından geçen damarlar, Havers kanalları içerisindeki ince damarları kanla beslerler. Kemik dokusunun bu hal ve yapısında yer alan osteon’lar, esas kemiklerin sert kabuk kısımlarında (substantia compacta) görülür. Substantia compacta uzun kemiklerin orta kısımlarında özellikle kalın olur. Uzun kemiklerin uçlarında ve kısa kemiklerde, substantia compacta yalnız ince bir katman halinde kemiğin dış yüzünü örter. Bu tabakanın altında bulunan kemik dokusu farklı bir yapı göstermektedir. Burada birbirine sık durumda, muntazam sıralanmış ve makul tarafta uzanan osteon’lar yoktur ve bundan dolayı substantia spongiosa’nın makroskopik görünüşü farklıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere, substantia spongiosa’nın yapısı, sünger dokusunun yapısına benzeri ve burada çeşitli durumda olan ince kemik bölmelerle sınırlanmış çeşitli büyüklükte, lakin basitçe gözle görülen boşluklar görürüz. Boşluklar canlılarda ve taze kadavralarda kırmızı ilik (medulla osseum rubra) bulundururlar. Boşluklar, ortalarındaki kanalcıklar aracılığı ile birbiriyle bağlantıdadır. Boşlukları sınırlayan ince kemik bölmeler, birbirine yapışmış birkaç lamelden yapılmıştır. Bu bölmelerin durumları birinci bakışta gelişi hoş ve sistemsiz üzere görünmekte ise de. spongiosa üzerinde yapılan asıllı incelemeler, bu ince kemik bölmelerin durumlarının makul bir sisteme bakılırsa ayarlanmış ve bu sistemin kemiğin işlevine bakılırsa düzenlenmiş olduğunu meydana çıkarmıştır.
Kemikler daimi olarak esas iki değerli kuvvetin tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri tartı başkası de kemiklere yapışan kasların çekme kuvvetidir. Bu kuvvetlerin tesiri muhakkak tarafları izleyerek kemikte dağılır. Kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere kemik trajektorü denir. Araştırmalar insan uyluk kemiğin baş ve boyun kısımlarının spongiosa yapısının tetkikinde burada boşlukları sınırlayan kemik bölmeleri ve ince sütun biçiminde boşlukların içerisinde uzanan ince kemik modüllerinin durumlarının üstte anlattığımız trajektorlara, yani kuvvet etkisinin tarafına bakılırsa ayarlanmış olduğunu göstermiştir. Boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en hayli tesir gösterdiği taraflara bakılırsa ayarlanmıştır. Bölmeler içinde uzanan ve bunları birbirine bağlayan ince kemik kesimleri, bölmeleri dayanaklar ve durumlarını sağlamlaştırırlar. Bu sistemin uygulamasıyla, makinelerde olduğu üzere insan kemiğinde de az unsur sarfiyatı ile kemiğin fazla sağlam olmasını sağlamak mümkün olmuştur. Femur (uyluk kemiği) aralıksız ve kompakt bir dokudan yapılmış olsa idi sağlamlık ve dayanıklılık bakımından fazla bir şey kazanmış olmazdık. Ancak husus sarfiyatı bakımından ve kemiğin tartısının artması istikametinden epey şey kaybetmiş olurduk.
Periost, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı iki katmandan meydana gelir. Dış katman sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır (stratum fibrosum) ve kemik uçlarında eklemleri saran eklem kapsülünün fibröz katmanı ile devam eder. Yumuşak bağ dokusundan yapılmış. damar ve hudutlardan varlıklı katmana cambium katmanı denir. Kemiğin gelişmesi sırasında cambium katmanında kemik dokusunu meydana getiren hücreler, osteoblast’lar bulunurlar. Kemikleşme tamamlandıktan daha sonra osteoblast’lar kaybolurlar. Ancak, kıkırdaklardan daha sonradan yeni kemik dokusu yapılması gerektiği vakit, cambium katmanında yine osteoblast’lar ortaya çıkarlar. Bundan dolayı kemik regenerasyonunda periost epey kıymetli rol oynamaktadır. Cambium katmanında bulunan damarlar Volkmann kanalları aracılığı ile kemik dokusuna sokulur ve Havers kanalları içersinde bulunan ince damarlara kan getirirler.
Kemik Dokusunun Meydana Gelmesi
Üstte da anlatıldığı üzere kemik dokusu kökenini embriyonal bağ dokusundan alır. Cranium’u yapan yassı kemikler ve calvicula’nın taslakları bir mühlet bağ dokusu halinde gelişir ve daha sonra direkt doğruya kemikleşirler. Diğer kemik taslaklarında, embryonal bağ dokusu evvel kıkırdak dokusu formunu alır. Bütün kemik taslakları bir mühlet bu durumda kalırlar ve daha sonra farklı kemikler için farklı vakit içinderda kıkırdak dokuların kemikleşmesi başlar. Kemlikleşme olayı genel olarak fazlaca uzun sürer, ama belli kemikler için bu olayın başlangıç ve sonuç vakit içinderı pek sabittir.
Bağ yahut kıkırdak dokusunun kemikleşmesi, mevcut dokunun formu değiştirmesinden ibaret değildir. Bir taraftan kemik dokusu meydana gelirken, öteki taraftan mevcut bağ yahut kıkırdak dokusu tahrip edilir ve resorbe olur. Kemik dokusunu meydana getiren ve mesenşim hücrelerinden menşeini alan hücrelere osteoblast denir. Osteoblastların faaliyeti kararında obsteoid denilen, temel unsur meydana gelir ve bu husus içerisinde kollagen fibrinler meydana gelirler. bir mühlet daha sonra fibrinler içinde bulunan orta husus ortasında anorganik tuzlar toplanmaya başlar. Üstte da söylemiş olduğimiz üzere insanlarda embryonal hayatta ve 3.–4. yaşına kadar kemik dokusunun yapısı fibrinlidir. Bundan daha sonra liflerin durumu değişir, lameller ve osteon’lar oluşurlar.
Kıkırdak dokusundan yapılmış kemik taslaklarının kemikleşmesi iki üslupta olur. Kısa kemik taslaklarında kemikleşme, taslağın iç kısmında başlar. Bu üslup kemikleşmeye enkondrol ossifikasiyon denir. Uzun kemiklerde ise kemikleşme öncedena kıkırdak taslağın dış katmanından başlar (perikondral ossifikasiyon). Perikondrium’un iç katmanında bulunan osteoblastların faaliyeti ile meydana gelen kemik dokusu evvel, ince olur ve bir manşet formunda uzun kemiklerin cismini (diaphysis) her taraftan sarar. Bu kemik katmanı gitgide kalınlaşır. bir mühlet daha sonra kan damarları ile birlikte taslağın içerilerine hakikat sokulan bağ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile kıkırdak dokusu resorbe olmaya başlar ve bu türlü taslağın içerisinde boşluklar meydana gelir. Bu primer boşluklar gitgide büyür, birbiriyle birleşir ve bu türlü uzun kemiklerin diafizlerinin ortasında bulunan ilik boşlukları meydana gelir (cavum medullare). Bu boşluklarda erişkin İnsanlarda sarı kemik iliği (medula osseum flava) bulunur. Kıkırdak taslağın içerisinde primer boşlukların meydana gelmesi ile bu boşlukların sonlarında kemikleşme olayı, yani kısa kemiklerde olduğu üzere enkondrol kemikleşme başlar.
Kısa kemiklerde de kısmen perikondral kemikleşme vardır. İçeriden başlayan ve enkondrol kemikleşme kararında meydana gelen kemik dokusu, kısa kemiklerin dış yüzüne yaklaşınca, burada da uzun kemiklerde olduğu üzere, perikondral kemikleşme başlar ve taslağı dıştan saran bir kemik katmanı meydana gelir.
Uzun kemiklerin uçlarında. (epiphysis) diafizden başka olarak kemikleşme noktaları meydana gelir. Epifizlerin kemikleşmesi taslağın içerisinde başlar. Burada meydana gelen ve gitgide artan kemik dokusu ile kemikleşmiş diafiz içinde kemikleşmemiş dar bir kıkırdak modülü kalır. Kıkırdak hücreleri çoğalma ve bütün doku büyüme kabiliyetini koruma ettiğine nazaran, bu kıkırdak katmanı kemiğin büyümesi bakımından hayli kıymetlidir. Burada büyümekte devam eden kıkırdak dokusu, diafize yakın kısımlarından tedricen kemikleşerek, peyderpey diafizin dokusuna eklenir. bu türlü kemik cisminin uzunlamasına büyümesi ve sonunda bütün gövdenin büyümesi sağlanmış olur. Bundan dolayı diafiz ile epifizler içinde bulunan bu kıkırdak katmanı, tarafların ve bütün gövdenin büyümesinde hayli değerli rol oynar. Epifiz çizgisi yahut büyüme çizgisi (epifizeal plakt) ismi verilen bu ince kıkırdak katmanı harap olduğu takdirde o kemiğin büyümesi geri kalır. Bundan dolayı çocuklarda kaza sonunda kemiklerin bu çizgiden ayrılması, kıymetli sakatlıklara sebep olur.
Kemiklerin kalınlığına büyümesi periost’ un daima bölünme özelliği gösteren katmanında bulunan osteoblast’ ların faaliyeti ve yeni yeni kemik katmanlarının eklenmesi ile olur. Epifiz çizgilerinin kemikleşmesi ile kemiğin ve bütün gövdenin büyümesi sona erer. Bundan dolayı bu çizgilerin kemikleşmelerinin erken. olması, gövdenin büyümesine mahzur olur. Geç kalması, gövdenin ve özellikle extremitelerin fazla büyümesine sebep olur.
Gelişme sırasında kemiklerin yapısı durmadan değişir. Bir taraftan yeni dokular yapılırken, başka taraftan mevcut dokular rezorbe olur ve bu türlü sonunda her kemik kendine has formunu alır. Erişkin insanlarda da kemik dokusunda değişmeler devam eder. Ama bu değişmeler biçim ve büyüklük bakımından olmayıp, daha çok dokunun ince strukturunda ve temel hususta bulunan çeşitli unsurların ölçü ve nispetleri bakımından olur. İhtiyarlıkta kemik dokusunda rezorpsiyon fazla olduğuna bakılırsa, kemikler biçim bakımından da kimi değişikliklere uğrarlar ve kemiklerin sağlamlığı da azalır. Kemiklerin gelişmesi üzerinde hormonların büyük tesiri vardır.
Thyroid bezi ve hipofizin ön lobunun salgıları kemiklerin büyümesini çabuklaştırırlar. Genital bezlerin iç salgıları büyümeyi frenler. Bu salgıların tesiri olağan vakitte ve olağan nispette olursa, kemiklerin ve bütün gövdenin büyümesi olağan olur. Kimi salgı1arın eksikliği, yahut tesirin vaktinden evvelce yahut epey geç oluşması, büyümede çeşitli anormalliklerin meydana gelmesine sebep olur.
Kemiklerin teknikleri, yaptıkları vazifelere nazaran ve gövdenin genel yapı planına uygun olarak ayarlanmıştır. Uzun kemikler, yükü taşımaktan öbür, kaldıraç vazifesini de yaparlar. Kısa kemikler hareketsiz ve az hareketli eklemler aracılığı ile birleşerek elastiki ve yaylı sütunlar ve kubbeler meydana getirirler. Yassı kemikler, kıymetli organları içine alan boşluklar için sağlam duvarlar yaparlar. Kemiklerin dış görünüşü üzerinde komşu organların, özellikle kasların tesiri büyüktür. Kasların yapışma yerlerinde, çekme kuvvetinin tesiri ile kemikler üzerinde çıkıntılar ve kabartılar meydana gelirler. Hallerine nazaran bunlara, tuberculum, tuberositas, processus, crista ve spina üzere çeşitli isimler verilir. Kemik üzerinden geçen damar ve sonlar kemikte sulci (oluklar), kemiği delerek geçen damar ve hudutlar de delikler (foramina) meydana getirirler.
Kemiklerin Sınıflandırılması :
İnsan iskeleti aksial ve appendiküler İskelet olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İnsan bedeninde toplam 206 kemik bulunmaktadır. Lakin bu sayı sabit değildir.yaşa nazaran değişiklik gösterebilir.
Aksiyal ve apendiküler iskeletteki kemik sayısı.
Bu kemikler sistemlerine nazaran de sınıflandırılabilir.Buna nazaran:
1. Uzun kemikler : ossa longa
2. Kısa kemikler : ossa brevia
3. Yassı kemikler : ossa plana
4. Sistemsiz kemikler : ossa appendiculare
5. Sesamoid kemikler : ossa sesamoidea
1. Uzun kemikler (ossa longa) : Uzunlukları genişliklerine nazaran fazladır. Ekstremitelerde bulunurlar.Örneğin: ulna, femur, tibia, metatarsallar üzere.Her uzun kemik, ince uzun bir gövde ve sıklıkla eklem yüzü bulunan iki uçtan oluşmuştur. Gövde kısmına diafiz, uç kısımlarına epifiz denir.
Gelişmekte olan bir kemiğin epifizleri büsbütün kıkırdak yapıdadır.Epifizial kemikleşme başladığı anda bunlar diafizden bir discus epifısiale ile ayrılırlar. Diafizin discus epifıziale ile komşu olan kısmı başka kısımlarına bakılırsa daha genişçedir. Bu geniş kenar gelişme çizgisi ve yeni oluşan kemiği içerir. Bu kısma metafiz denir. Metafiz ve epifiz yetişkinlerde kemik halindedir.
Uzun bir kemiğin diafizi kompakt kemikten yapılan bir tüpten ibarettir. Bunu ortasındaki boşluğa cavitas medullaris denir. Bu boşlukta kemik iliği bulunur. Epifiz ve metafızler sistemsiz, ortalarında anstomoz yapan kemik çubukları ve trabekulalardan yapılmıştır. Buna spongioz kemik denir. Yüzeyleri ise ince bir katman kompakt kemik ile kaplıdır. Eklem yüzleri çoklukla hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Kemiğin yüzeyini periost denilen bağ dokusu zarı örter.
Periost bir dış -fıbröz- katman ile içte fazla hücreli bir osteojenik katmandan ibarettir. Periost kemiğin uçlarında ve eklem yüzlerinde yoktur. Periost kemiğin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Kemik kırıldığı vakit osteojenik katman bir daha kemik imaline karışır. Ayrıyeten kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar. Tendonun kollagen lifleri periost içine yelpaze üzere dağılırlar. Birtakım lifler daha içeri giderek kemik duvarını da delerler. Kompakt kemiklerin iç yüzeyleri endosteum denilen bir hücresel katman ile kaplıdır.
2. Kısa kemikler (ossa brevia): Kalınlık, uzunluk ve enleri az hayli birbirine yakın kemiklerdir. El ve ayakta epeyce sayıdadır. Temel olarak spongioz kemik ve bunu çevreleyen ince bir kompakt kemik dokusundan ibarettirler. Kemik iliği içerirler. Eklem yüzleri haricinde periost ile kaplanmışlardır.
3.Yassı kemikler (ossa plana): Costalar, sternum, skapula ve kafatası kemikleri bu guruba girerler. Ekseriyetle ince ve kıvrık bir katman halindedirler. Dış ve iç iki kompakt katman ile bunun içinde spongioz kemikten yapılmışlardır. Kemik iliği içerirler. Kafatası kemiklerindeki spongioz katmana özel olarak -diploe- denir. Diploe ortasında pek fazlaca ven kanalcıkları vardır. Kimi yassı kemikler (lacrimal) sırf bir kompakt kemik yaprağından ibarettir. Eklem yüzleri kıkırdak yahut fıbrözdoku ile kaplıdır.
4.Düzensiz kemikler (ossa appendiculare) : Üstteki sınıflandırmanın hiç birine uymayan, sistemsiz şekillidirler. Kimi kafatası kemikleri, vertebralar, os coxsa bu kümeye girer. Çoğunlukla compakt katman tarafınca çevrelenmiş spongioz kemikten yapılmışlardır. Lakin bir epey kısımları sırf kompakt kemikten ibarettir. Bunların bir kısmı hava ile dolu sinüsler içerirler. Bunlara özel olarak pneumatik kemikler denir. Örneğin: maxilla, temporal, frontal, ethmoid kemikler üzere.
5.Sesamoid kemikler: El ve ayakta tendo yahut eklem kapsülü içine gömülmüş kısa tip kemiklere susamsı (sesamoid) kemikler denir. Kimileri patella üzere tendo çekme açısını rahatça değiştirebilirler. Kimileri ise susam yahut mercimek büyüklüğündedirler.
Yardımcı kemikler : Bunlar her beşerde bulunmayabilirler. Kısa ve yassı tipte olabilirler. Kimi tip sesamoid kemikler ile gelişkinde rastgele bir niçinle epifızle birleşmemiş kemik modülleri bu ismi alırlar. Örneğin: os trigonum üzere. Bu tip kemikler radiogramlarda kırıklarla karıştırılabildiği için klinik ehemmiyet taşırlar.
Kemik Yüzeyindeki Yapılar
Çoğunlukla kemiğe bir collum aracılığıyla tutunmuş bir processus articularis vardır. kimi vakit condyl denilen lokma biçiminde çıkıntılara rastlanır. Kondiler eklem yüzü içerirler. Eklem yüzü hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Eklem yüzü içermeyen lokma formundaki çıkıntılara epiconyl denir.Şekil ve büyüklükleri epeyce değişen öbür tip çıkıntılara processus, trochanter, tuberositas, protuberantia, tuberculum ve spina isimleri verilir. Çizgi biçimindeki çıkıntılara arcus, crista yahut linea, çizgi halindeki oluklara ise sulcus ismi verilir. Çukurcukların büyük çelerine fovea yahut foveola denir. Bir kemiğin ortasındaki büyük boşluğa sinüs yahut antrum, kemik ortasındaki boşluğu dışarıya açan deliğe foramen yahut ostium denir. Ayrıyeten kemikteki değişik biçimdeki açıklıkları tanımlamak için canalis, hiatus, aditus, aquaductus üzere tabirler kullanılır. Kemik üstündeki düz alanlara facies, kenarlara margo denir. Yarık yahut çentilmiş kısımlar incisura, fissura diye isimlendirilir.
Kemiğin Damar ve Sonları
Kemikler varlıklı bir damar sistemine sahiptirler. Uzun kemikler aşağıdaki tipte damarlar tarafınca beslenirler.
Bir yahut birkaç arka, nutricia diyafizin kompakt katmanındaki foramen nutricia denilen deliklerden geçerek, metafize kadar uzunluğuna seyreden kollara ayrılır. Kemiği ve iliği besler. Foramen nutrisyum’lar bütün kemiklerde bulunurlar.
Çok sayıda periostal damar kolları kompakt kemiği beslerler. Temel olarak eklemi besleyen arterlerden doğan metafızial yahut epifızial damarlar kompakt tabakayı delerek spongioz kemiği beslerler. Kemikte metafizial ve epifıziyal damarlar kıkırdak bir lamina tarafınca etraflarından ayrılmışlardır. Bütün bu saydığımız damar tipleri gelişme çizgisinin beslenmesinde fazlaca değerlidirler. Şayet kan beslenmesinde bir bozukluk olursa kesin olarak gelişme bozukluğu da oluşur.
Epifiziyal ve metafiziyal arterler ortalarında anastomoz yaparlar. Kan damarları ile gelen enfeksiyonlar kemiklerin daha epey uçlarında yerleşirler. Gelişkin kemiklerin kan akımı içerden dışarıya hakikat seyreder. Kan evvel medullar arter sisteminden substantia kompakta kapillerine oradan da dışa, periost kapillerlerine akar. Hudut lifleri, kan damarları ile bir arada kemiğe girerler. Bu liflerin birden fazla vazomotor, kimileri da duyu lifleridir. Hudut lifleri periost ve damarların dış katmanında sonlanırlar. Duyu liflerinden kimileri ağrı lifleridir. Periost yırtılma ve gerilmeye karşı çok biçimde hassastır.
Kompak katmanına anestezisiz olarak girilirse bir sızı ve kahır verici duyu oluşur. Spongioz kemiğe girilmesi ise epey çok ağrı yapar. Kırıklar son derece ağrılıdır. Kırık yüzeylerine anestezik husus enjekte edilmesinin ağrı kesilmesinde büyük faydası vardır.
Kemiğin genişlemesine niye olan bir tümör yahut enfeksiyonda ağrılıdır. Kemikteki ağrı lokal olarak ve direkt stimilasyon alanında duyulur. Fakat ağrının yayıldığı yahut aksettiğinde sık görülür. Örneğin; femur diafizindeki bir ağrı, uyluğun alt kısmında ve dizde hissedilebilir. Periostta durum duyusu taşıyan hudut uçları vardır.
Kemik Mimarisi : Architecture ossea
Kemikler daima olarak iki kıymetli faktörün tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük, başkası de üzerine yapışan kasların çekme kuvvetidir.
Bu kuvvetlerin tesiri, belli tarafları izleyerek kemikte dağılırlar. Bu kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere trajektör denir.
Anatomistler insan femur kemiğinin baş ve boyun kısmını incelemişler ve buradan ince kemik etkisinin istikametine göre sıralanmış olduğunu kanıtlamışlardır.
Kemikteki boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en hayli tesir ettiği taraflara hakikat ayarlanmıştır. İki kemiğin eklem yaptığı bölgelerde, bir kemikteki trajektörlerin komşu kemikte de motamot devam ettiği röntgen sinemalarında görülür.
Varyasyonlar
Kemikler ırk, yaş ve cinsiyete bakılırsa değişiklikler gösterdikleri üzere bireyden bireye bakılırsa de değişiklikler gösterirler.
Bayan kemikleri sıklıkla daha yavaşça ve daha küçüktürler. Zira gelişmelerini daha erken tamamlarlar. Muskuler çıkıntılar erkeklerde daha fazla muhakkaktır.
Çocukların kemikleri fazlaca esnektir. Kırıldığı anda, kırılmasının fidan çubuğu üzeredir. Gelişkin kemikleri kuru odun üzere kırılırlar.
şahsi varyasyonların çoğunluğu kemiklerin büyüklük, biçim ve tartısına aittirler. Kasların gelişme derecesi kemiğin formuna tesir eder. Kaslar güçlü ise kemiğin çıkıntıları da bellidir, mesela; mandibula’nın prosessus coronoideus’u çiğneme kasları tam geliştiği vakit belli olur. Kemik yüzeyindeki kabarıntılı yahut çizgiler üzere sekonder işaretler puberte vaktinde belirlenmeye başlar. Bunlar daha fazlaca tendonların tutunduğu yerlerdir. Örneğin; linea aspera bu devranda daha hayli kalınlaşır. Şayet ekstremite de bir kemik çıkarılırsa yahut doğmalık olarak yoksa komşu kemik hipertrofıye uğrar. Örneğin; fibula çıkarılırsa tibia hipertrofiye uğrar. Zıddı olarak kemik üzerine kas faaliyetleri ortadan kalkar yahut azalırsa kemik atrofıye uğrar. Felçli hastalarda ve atellerde bu olay görülür. Kemiğin hem organik hem inorganik unsurları yavaş yavaş kaybolur.
Şayet rastgele bir niçinle eklem kıkırdağını kaybederse bu sefer kemik yüzeyi epeyce sert ve cilalı bir hal gösterir.
Kemiğin Sıhhati
1. Kemiklerde organik kısmın inorganik kısma bakılırsa oranı yaşla birlikte değişir. Çocukluk devrinde organik kısım daha fazladır. Raşitizm ve osteomalazi üzere kimi metabolik bozukluklarda kemik matriksinde kalsifikasyon yetersiz kalır. Kalsiyum kemiğe sertlik kazardırdığı için, kalsifiye olmamış alanlar bilhassa fazla tartı taşıyan kemiklerde eğilir ve ilerleyici deformitelere yol açar. Örneğin; raşitizm kararı bacakların yay halinde bükülmesi üzere.
2.Kırıklar, günlük hareketlerinde daha dikkatsiz ve daha sert oldukları için çocuklarda gelişkinlere nazaran fazla oranda görülür. Rahmet fidan çubuğu halindeki bu kırıklar çabuk güzelleşirler. Lakin epifiz diski kırıkları fazlaca kıymetlidir. Zira bu kırıkları güzelleşmesi kararı diafiz ve epifiz daha erken kaynaşacağı için sonuçta kemiğin kısa kalmasına niye olabilir, mesela; ön kolda radius alt epifızin kırığında radius kısa kalacağından ve ulna boyunca büyümeye devam edeceğinden elin radial devıasyonu üzere bir form bozukluğu ortaya çıkabilir. Çocuklarda ve ergenlerde epifizlerin diafize birleşmemesi olgusundan tedavi gayeleriyle yararlanılabilir. Örneğin; diz epifiz diskinin diafizle irtibatını engelleyecek biçimde yerleştirilen bir metal plak ekstremitenin boyunca uzamasını durdurur. Bu yolla kısa kalmış başka ekstremitenin uzunluğunun, plak yerleştirilmiş olağan ekstremite uzunluğuna ulaşması sağlanabilir.
3.Yaşlılıkta kemiğin hem organik, hem inorganik kısmı azalacağından (osteoporozis) elastiklik kaybolur ve kemikler kolay kırılır bir duruma gelirler. Osteoporozise yaşlı bayanlarda, erkeklere oranla daha sık rastlanır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)