Kaslar Hakkında Genel Bilgiler
Kaslar hareket sisteminin etkin ögeleridir. Hareketi meydana getirebilmek için lazım olan kinetik kuvvet kaslarda meydana gelir. Kuvvetin kaynağı, besin olarak aldığımız ve alimenter organlarında birfazlaca değişikliklere uğradıktan daha sonra kana karışarak dolanım organları aracılığı ile kas hücrelerine gelen unsurlardır. Bu hususlarda gizli olan potansiyel güç, kas hücrelerinde meydana gelen olaylar sırasında kinetik güç haline çevrilir. Bir motor üzere kinetik güç meydana getiren kasların harekete geçebilmesi için bütün motorlarda olduğu üzere (kontakt), bir uyarmaya muhtaçlık vardır. Bu uyarma mekanik, kimikal yahut elektrik akımı biçiminde de olabilir. Kasın üzerine yapılan bir darbe, birtakım kimikal hususların tesiri yahut elektrik akımı ile kasları harekete geçirebiliriz. Lakin bu üzere dışarıdan gelen uyarmaların meydana getirdiği hareketler olağan ve fizyolojik değildir. Bütün canlılarda kasların olağan hareketlerini meydana getiren uyarmalar, beyinde yahut medulla spinalis’te bulunan hudut hücrelerinden gelirler.
Kasların çalışması, yapışma noktalarından biri yahut her ikisi de hareketli ise, formunun değişmesi kısalma, kalınlaşma ve sertleşmesi ile kendini gösterir. Öbür kuvvetlerin tesiri ile kasın her iki ucu da sabit kalırsa, kas kısalmaz, ancak sertleşir. Bu üzere hallerde kas rastgele bir hareket meydana getiremez. Ancak bu biçimde olmakla birlikte kas bir daha çalışır muhakkak bir kuvvet meydana getirir ve bu kuvveti öbür bir kuvvete karşı koymak için kullanılır. Örneğin elimizde bir yükü makul bir yükseklikte tutabilmemiz için o anda hiçbir hareket yapmadığımız biçimde, kol ve ön kol kaslarımızın çalışması ve yüke karşı koyabilecek derecede bir kuvvet meydana getirmeleri lazımdır. İkinci bir ömek olarak da, bedenimizin bir, modülünün muhakkak bir durumda kaslar tarafınca tespit edilmesini gösterebiliriz. Bu sırada da bu işe katılan kaslar çalışırlar, ancak kısalmaz, yollarını değiştirmez ve tespit ettikleri organı harekete getirmezler.
Kasların kısalması, kalınlaşması ve sertleşmesi ve yapıştıkları organı harekete geçirmeleri, kas hücrelerinin kendilerine has olan ve kontraktilite (kısalma yetenekliği) ismi verilen spesifik nitelikleri yardımıyla mümkün olmaktadır.
Kas dokusu; kas hücrelerinin yapısı, hücrenin işlevine göre ayarlanmıştır ve kasılma sırasında hücrenin çeşitli ögeleri form ve durumlarını değiştirebilecek durumdadır. Artık insan bedeninde görülen çeşitli kas dokularını özetlemek gerekirse gözden geçirelim.
Mikroskobik yapı bakımından insan bedeninde görülen kasları düz kaslar, çizgili iskelet kasları ve yürek kasları olmak üzere üç kümeye ayıra biliriz. Mikroskobik yapı bakımından olduğu üzere, bu üç çeşit kaslar işlev bakımından da birbirinden farklıdır. Bunlardan düz kaslar ve çizgili yürek kaslarının çalışmaları isteğimize tabi olmayıp autonom hudut sistemi tarafınca yönetim edilirler. Çizgili iskelet kaslarının çalışmaları isteğimize tabidir ve cerebro spinal hudut sistemi tarafınca yönetim edilir.
Cerebro spinal sistem tarafınca yönetim edilen çizgili kasların çalışması epey vakit haberimiz olmadan refleks yolu ile meydana gelebilirler. Öteki taraftan autonom hudut sistemi tarafınca yönetim edilen birtakım düz kasların çalışması üzerinde cortikal merkezlerin epeyce büyük tesiri vardır. Biz burada düz kas liflerinin yapısını ve özelliklerini özetlemek gerekirse gözden geçirdikten daha sonra en önemli çizgili iskelet kaslarını inceleyeceğiz. Çizgili yürek kasları ise, cardiovasculer sistemi anlatırken bahsedilecektir.
Düz kas lifleri, sıklıkla iç organlarımızın ve damarlarımızın duvarlarında bulunurlar. Ancak bundan diğer çeşitli organlarımızı birbirine bağlayan bağlar içerisinde ve çeşitli organların çeşitli modüllerinde vazifeli olan düz kas lifleri de vardır. Düz kas lifleri yavaş, kasılırlar ve kasılma olayının rastgele bir devresinde duraklayarak o anda aldıkları form ve durumu fazla güç sarf etmeden ve fazla yorulmadan uzun süre koruma edebilirler. Bundan dolayı düz kas lifleri, ekseriyetle hareketlerin yavaş oluşmasına, ama bu hareketler kararında meydana gelen durumun uzun süre koruma edilmesi gereken organlarda bulunurlar.
Düz kas lifleri iğ biçiminde, en epeyce 0,5 mm. kadar uzunlukta, 3 – 4 mikron kalınlıkta, soluk renkte ve tek çekirdekli hücrelerdir. Çekirdek oval biçiminde olup hücrenin ortasında bulunur. Sarkoplazma ortasında birbirine ve hücrenin uzunluğuna paralel durumda epeyce ince fibriler (miofibril) bulunur. Kas hücrelerinin kasılma yetenekliği esas bu miofibrillere bağlıdır. Burada miofibriller, çizgili kaslardan farklı olarak, düz ve homojendir ve ışık kırma yetenekliği bütün kısımlarında birebirdir. Birtakım düz kas hücreleri epeyce küçük olurlar (22 – 25 mikron). Bu üzere küçük hücreler yan uzantılar ile birbiriyle birleşir ve bir sinsitium meydana getirirler. bu türlü düz kas hücrelerinden meydana gelen sinsitiumlar özellikle düz kas liflerinin ince bir katman halinde büyük yüzeyleri örttükleri ve veya öteki dokular ortasına katılarak uzardıkları yerlerde görülürler. Organ boşluklarını sınırlayan duvarlarda bulunan düz kas lifleri, birbirine paralel olarak sıralanır, huzmeler ve katmanlar meydana getirirler. Komşu kas lifleri epey ince membranlar ile birbirine bağlanmıştır. Bu membranlar, kasılma ve esneme sırasında liflerin olağan durumlarının değişmemesini sağlarlar. Daha kalın olan huzmeler bir bağ dokusu ile çevrilmiş olup bu doku aracılığı ile birbirine ve komşu organlara tutunurlar. Birtakım düz kas huzmeleri bu üzere elastiki kirişler aracılığı ile, kimileri direkt doğruya elastiki membranlara tutunarak muskulo elastik sistemler yaparlar. Bu üzere sistemlerde kasların uzaması yahut kısalması liflerin elastikiyet kuvvetinin derecesini değiştirir ve bu türlü sonlar tarafınca yönetim edilen kaslar, faal olarak çeşitli durumlara nazaran elastikiyet kuvvetinin tesirini ayarlayabilirler.
Düz kas lifleri de, öbür kaslarda olduğu üzere, fazla çalışma kararında hem uzunluk, hem kalınlık bakımından büyüyebilirler (hypertrophie). Ama bütün, hücrelerde olduğu üzere, yalnız muhakkak bir dereceye kadar büyür. Düz kas lifleri için bu hudut eski hacminin sekiz mislidir. Gebelik sırasında uterus duvarındaki düz kas liflerinin büyümesi, fazla çalışma kararı olmayıp hormonların tesiri ile olur ve doğum için bir hazırlıktır. Düz kas lifleri mitoz’la bölünerek sayılarını da arttırabilirler. Az çalıştıkları takdirde, iskelet kaslarında olduğu üzere, düz kas lifleri de küçülür ve sayıları da azalır (atrophie). Bütün düz kaslar sonlarını autonom hudut sisteminden alırlar.
Çizgili iskelet kasları, hareket sisteminin etkin ögeleri olup hareket için gerekli kuvveti meydana getirirler. Kas (musculus) ismi verilen bu hareket organların hacim itibariyle büyük bir kısmını, kuvveti meydana getiren ve kontraktilite denilen kasılma yetenekliği olan kas lifleri yaparlar. Bundan diğer kasların kiriş (tendo, tendines) denilen ve çeşitli kaslarda epey değişik biçimler gösteren modülleri vardır. Kirişleri meydana getiren dokular kas dokusundan hem yapı, hem işlev bakımından hayli farklıdır. Kirişlerin kasılma yetenekliği yoktur ve hareket sisteminde oynadıkları rol pasif olup, bakılırsavleri kas liflerinin meydana getirdiği kuvveti iskelet modüllerine iletmektir.
Kas Kirişleri: Kirişler, kasların meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine ulaştıran yardımcı oluşumlardır. Kirişlerin büyüklük ve teknikleri ilişkin oldukları kasların form ve işlevlerine göre epey değişiktir.
Kiriş dokusunun en değerli kısmını kalın kollagen lifler meydana getirirler. Bir kaç kollagen lif birbirine paralel durumda bir ortaya toplanarak ince huzmeler yaparlar. Bu ince huzmeler içinde kiriş hücreleri (fibroblast) bulunurlar. İnce kiriş huzmeleri bağ dokusu aracılığı ile birbiriyle birleşerek daha kalın huzmeler meydana getirirler. Kollagen lif huzmeleri, kısa kirişlerde birbirine paralel olarak, uzun kirişlerde ise yavaşça kıvrıntılar yaparak dalgalar biçiminde uzarırlar. Kas kasıldığı vakit öncedena bu dalgalar kaybolur, huzmeler doğrulur. Bundan daha sonra kirişin ilettiği kas kuvveti tam olarak kemik üzerinde tesirini gösterir ve kemiği harekete getirir. Kasın kuvveti ile kirişin çekme kuvvetine karşı olan direnme yetenekliği içindeki nispet bütün kaslarda kirişin lehine olarak ayarlanmıştır. hiçbir kas yalnız kendi kuvveti ile kirişini koparamaz. Kiriş kopma olaylarında kesinlikle öbür kuvvetlerin de tesiri olması lazımdır.
Kas ile Kirişler içinde münasebet: Kirişler her vakit yalnız kasların uçlarında yer almazlar. kimi vakit kirişler yassı katman halinde kasın bir kısmını örterler, kimi vakit de çeşitli uzunluk ve kalınlıkta huzmeler halinde kasın içine sokulurlar. Yalnız kasın uçlarında görülen yuvarlak kirişlerin de kasın içine sokulan uzantıları vardır. bu türlü kas hücrelerinin kirişle birleşme alanı epeyce büyümüş olur.
Kasların çeşitli kesimleri: Kasların kalın kısımlarına venter denir. Uçlardan birinin yapışma yerine origo, diğerinkine insertio denir. Yapışma noktalarından, hareket etmeyen yahut az hareket eden noktayı kasın başlangıcı (origo) olarak kabul edilir.
Daha fazla hareket eden ve insersio denilen nokta, kasın sonlanma kısmı olarak kabul edilir. İskelet kaslarında sıklıkla hareket sırasında kas uçlarından birinin yapıştığı nokta sabit kalır (punctum fixum). Öbür ucun yapıştığı nokta ise sabit noktaya yanlışsız hareket eder (punctum mobile). Çoğunlukla sabit kalan yahut az hareket eden iskelet modülleri gövdenin ortasına daha yakın (proksimal) kısımlarda, epey hareket eden kesimleri ise daha uzakta (distal) bulunurlar. Ama bu durum gereğine göre değişebilir. Birtakım hareketler sırasında sabit kalan nokta, tıpkı kasın meydana getirdiği öbür hareketler sırasında punctum mobile rolüne geçer. Origo her vakit punctum fixum’a, insersio da punctum mobile’ye isabet etmez. Lakin kas uçları isimlerinin her vakit için tıpkı kalması, oryantasyon bakımından gerekli ve faydalıdır.
Kasın başlangıç ucuna yakın olan kısmına baş (caput) denir. Birtakım kasların çeşitli kemiklere yahut birebir kemiğin çeşitli yüzlerine yapışan bir kaç kesimi bulunur. Bu modüller kasın ortasına yahut sonuna gerçek birleşerek genel bir kiriş meydana getirir ve bu kiriş aracılığı ile kemiğe yapışarak sonlanırlar. bu türlü 2, 3 ve 4 başlı kaslar meydana gelirler. Kimi kasların çeşitli modülleri kirişle birbirine bağlanmış olurlar. Kimi kaslarda bu üzere kirişler yuvarlak huzme formunda (m. digastricus), kimilerinde yassı plak halinde olup intersectio tendinea ismini alırlar (m. rectus abdominis). Kasın çeşitli kesimleri ve kirişlerin durumu, kasın bulunduğu yere, topografik icaplara ve ilgili eklemlerin durum ve işlevlerine nazaran ayarlanmıştır.
Eklemlerin hareketine pürüz olmamaları için kasların kalın kısımları sıklıkla eklemlerden uzakta bulunurlar. Örneğin parmakları harekete getiren kasların kalın modülleri, parmak eklemlerinden uzaklarda, ön kolun üst kısımlarında bulunurlar ve kasların kuvveti ince uzun kirişler aracılığı ile falanks’ lara iletilir. Kalın kaslar parmakların üzerinde yahut yakınlarında yer almış olsalardı, parmakların geniş ve çevik hareketler yapmaları olanaksız olurdu. Yalnız, eklem yüzleri çeşitli tarafta ve geniş hareketlere elverişli olan, ama birtakım hareketlerin frenlenmesi icap eden eklemlerin yakınlarında kalın kaslar bulunurlar. Örneğin omuz ve kalça ekleminde olduğu üzere. Bu eklemlerin yüzleri hayli geniş hareketler için elverişlidir. Lakin kimi istikametlerde geniş hareketlerin yapılması gereksiz, kimileri hatta gövdenin durumu için ziyanlı ve tehlikeli de olabilirdi. Bu üzere eklemlerde kalın kaslar eklemleri sarmak suretiyle birtakım hareketleri frenler ve beraberinde çıkıklara da pürüz olurlar.
Kasların yapı ve durumları ile işlevi içindeki ilgi :
Kasların işlevi üzerinde tesir yapan en kıymetli faktörler, kası meydana getiren liflerin sayısı, uzunluğu ve kas kirişlerinin kemiklere yapışma usulüdür.
Bir hareketin meydana gelebilmesi için öncedena kas kuvvetinin yük kuvvetini yenmesi lazımdır. Aksi takdirde çalıştığı biçimde ve makul bir kuvvet meydana getirmesine karşın, kas kısalamaz ve yapışma noktası hareketsiz kalır. Örneğin elimize fazla ağır bir cisim alır ve ön kolumuzu bükmek istersek, bu hareketi yaptıran kasların meydana getirdiği kuvvet, tartı kuvvetini yenmek için kâfi değilse, ön kolumuz hareketsiz kalır. Bu sırada kasların meydana getirdiği bütün kuvvet, yalnız tartısı kaldırmak için kullanılmıştır. bu biçimde hareketin meydana gelmesi için, hareketi yaptıran kasların daha fazla kinetik güç meydana getirmeleri lazımdır.
Kası meydana getiren kas liflerinin her biri farklı başka motor üzere çalışır ve kanla gelen besin unsurlarını yakarak kinetik güç meydana getirir. Şu biçimde bütün kasın kuvveti, motorların büyüklük ve sayısına, yani kas liflerinin kalınlık ve sayısına bağlı olması gerekir. Bundan dolayı bir kasın kuvveti, kası meydana getiren bütün liflerin transvers kesitlerinin toplamı ile ölçülür ve bu toplama kasın fizyolojik kesiti denir.
Devamlı çalışma kararında kas lifleri kalınlaşır ve çoğalırlar (hipertorfi ve hiperplazi). Bu üzere kaslar daha fazla kuvvet meydana getirir ve daha ağır işler yapabilirler.
Bir kasın en kalın yerinden yapılan transvers kesite kasın anatomik kesiti denir. Kası meydana getiren liflerin hepsi de tıpkı uzunlukta ve birbirine paralel durumda iseler, anatomik ve fizyolojik kesitlerin büyüklüğü birebir olur ve bu üzere kaslarda kasın kuvvetini kalınlığına göre tespit edebiliriz. Ancak bu durum epeyce az kaslarda görülür. Kasların birçoklarında liflerin uzunluğu birebir olmadığı üzere, durumları da birbirine paralel değildir. Bu üzere kaslarda bütün liflere isabet eden tek bir kesit yapmak olanaksızdır ve kuvveti meydana getiren pek fazlaca kas lifleri, kesitin haricinde kalırlar. Bundan dolayı kasın kalınlığına göre kasın kuvveti hakkında bir karar vermek yanlışsız değildir. İnce, yassı ve geniş kaslarda anatomik ve fizyolojik kesitlerin ayrımı fazlaca büyüktür ve bu üzere kaslarda kasın kalınlığı, kasın kuvveti hakkında hiçbir fikir veremez.
İnsersiyon açısı: Kasın meydana getirdiği kuvvetin tamamı sıklıkla hareket için kullanılmaz. Kuvvetin hareket için kullanılan kısmının ölçüsü, yapışma noktasında kirişle kemik içinde meydana gelen açının genişliğine bağlıdır. İnsersiyon açısı ismi verilen bu açı, ne kadar geniş olursa, kas kuvvetinin yapışma noktası üzerinde hareketi sağlayan tesiri de o kadar fazla olur. İnsersiyon açısı 900 yi bulduğu vakit bu kas kuvvetinin tamamı hareket için sarf edilir. Bu üzere durumlarda fizyolojik kesitleri pek fazla olmayan kaslar da ağır gövde kesimlerini harekete getirebilirler (uyluğun dış rotator kasları gibi) .
İnsan bedeninde kasların birden fazla dar açı yaparak kemiğe yapışırlar. Bu üzere kasların kasılma sırasında yapışma noktasına tesir yapan kas kuvveti, kuvvet bileşkesi kanununa bakılırsa ikiye bölünür. Kuvvetin bir kısmı kiriş istikametinde kemik üzerine çekme tesiri yapar ve kemiği harekete getirir. Başka kısmı, kemik ekseni istikametinde tesir yaparak kemiği ekleme hakikat çeker ve tartısı karşılar. Alt ekstremiteler üzere ağır kesimlerde üstten gelen uzun kasların hepsinin insersiyon açıları dardır.
Hareketin tarafı: Her bir eksen etrafında birbirine zıt iki tarafta hareket yapılabileceğini eklem konusunda görmüştük (transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksen etrafında dış ve iç rotasiyon, sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon hareketleri gibi) .
Hareketlerin istikametini tespit ederken, hareket sırasında hareketli noktanın hareketsiz noktaya yaklaşacağı ve bu anda en yakın yolu izleyeceğini hatırdan çıkarmamalıdır.
Tıpkı tarafta hareket yaptıran kaslara sinergist, aksi istikamette hareket yaptıranlara antagonist kaslar denir. Bir kas kasıldığı vakit bu kasın antagonisti çekilir ve uzar. Bu çekilme bir ikaz mahiyetinde tesir yaparak, antagonist kasta da bir derece gerginlik yaratır. Bu gerginliğin derecesi gereğe bakılırsa değişebilir. kimi vakit antagonist kas gerginliğini arttırmak suretiyle hareketi frenler, kimi vakit de gereğinde tamamiyle durdurabilir. Bu olaylar sentral hudut sistemi tarafınca yönetilir ve durumun muhtaçlığı ve gövdenin faydası bakımından en uygun bir biçimde ayarlanır. Birbirine antagonist olan kaslar hem de ve birebir kuvvetle çalışırlarsa, hareket meydana gelmez ve kemik makul bir durumda tespit edilir.
Tonus: Canlılarda kaslar istirahat sırasında da muhakkak derecede gerginliklerini her vakit koruma ederler. Bütün cisimler üzere insan bedeni ve çeşitli kesimleri da daimi olarak yer çekimi tesiri altında bulunurlar. Daimi bir uyartı mahiyetinde olan bu kuvvet, refleks yolu ile kaslara tesir yapar ve kasları az, lakin daimi bir gerginlik durumuna getirir. Kasların istirahat sırasında da koruma ettikleri bu daimi gerginliğe tonus denir. Kas tonusu tartı kuvvetine karşı koyan kuvveti meydana getirir ve gövdemizin ve çeşitli modüllerinin makul durumlarda kalmalarını sağlar. Yer çekimi gövdemizi devamlı olarak öne ve aşağıya çekmektedir ve bu kuvvete karşı koyan kas tonusu olmasaydı, bedenimiz dik durumunu koruma edemezdi. bedenimizin çeşitli kesimlerinin istirahat sırasındaki durumlarını da bu kesimlere ilişkin olan kasların tonusu tespit eder. Bütün kasların tonusu tıpkı derecede değildir. Kollarımız istirahat sırasında ve aşağıya gerçek sarkık durumda iken, ön kollarımız yavaşça fleksiyon durumunda kalırlar. Bu durum fleksorların tonusunun ekstensorlara nispeten daha fazla olduğunu göstermektedir. Çoklukla daha epey kullanılan kasların tonusu daha yüksek olur. Tonusun derecesi şahsa göre de hayli değişiktir ve insanlarda beden duruşunda görülen farklılıklar, tonus ayrımlarından ileri gelmektedir. Birebir şahısta bile çeşitli sebeplerden dolayı kas tonusu değişmektedir. Yorgunluk üzere vücudu olaylardan öbür, sevinç, heyecan, külfet ve endişe üzere çeşitli ruhi durumların da kasların tonusu üzerinde değerli tesirleri vardır.
Omurganın hal ve hareketleri: Baş ve gövdenin yükünü taşımak ve takviye nazaranvini yapmakla yükümlü olan columna vertebralis, düz bir sütun halinde olmayıp çeşitli kısımlarında ve değişik istikamette eğrilikler gösterir. Bu eğriliklerden, nazaranv bakımından en mühimleri sagittal eğriliklerdir. İnsanlarda ikisi öne, ikisi geriye hakikat konveks olmak üzere, omurganın dört sagittal eğri1iği vardır. Bunlardan cervikal ve lumbal modüllerde bulunanları öne yanlışsız, thorakal ve sakral modüle ilişkin olanları geriye yanlışsız konvekstir. Bu bakımdan insan omurgası ile dört ayaklı hayvan omurgası içinde kıymetli ayrımlar vardır.
Dört ayaklı hayvanlarda gövde ve iç organların tartısını taşıma bakımdan, omurganın thorakal, lumbal ve sakral kesimlerini meydana getiren ve geriye gerçek konveks olan kısmı en değerlisidir. Omurganın bu modülü, bir köprü kemeri üzere, tartısı beraberinde hem ön, hem art bacaklara iletir ve her iki tarafta sağlam takviyelere dayanır. Bundan dolayı dört ayaklı hayvanlarda istikrar stabildir (kararlı denge). Yalnız başın tartısını taşıyan omurganın cervikal kesimi, hayvanın cinsine ve boynun uzunluğuna göre öbür biçimde gelişir ve değişik sayıda eğrilikler gösteren elastiki bir sütun halini alır.
İnsanlarda istikrarın ayarlanması ve bu olayla ilgili olarak, omurga halinin hayvanlardan farklı olmasının niçini, insanların iki ayak üzerinde hareket etmesidir. İki ayak üzerine kalmakla insanlarda baş ve gövde tartısının omurga üzerine yüklenmesi, istikrar durumunu tamimiyle değiştirmiştir. Bu faktörlerin tesiri ile insanlarda görülen tipik eğrilikler oluşur ve omurganın son hali yavaş yavaş meydana gelir. Yeni doğmuş çocuklarda omurganın tipik eğrilikleri yok denilecek derecede azdır.
Omurganın, başın ve gövdenin istikrarını sağlayabilecek nitelikleri olmadığı için çocuk dünyaya geldikten daha sonra birinci aylarda başını ve gövdesini dik durumda tutamaz. bir mühlet daha sonra ense ve sırt kaslarının ve omurga bağlarının gelişmesi ve kuvvetlenmesiyle omurganın boyun modülü başın yükünü taşıyabilecek ve dengeyi sağlayabi1ecek elastiki bir sütun haline gelir. Bu sırada omurganın boyun modülünde konveksliği öne bakan boyun eğriliği (cervikal lordoz) meydana gelir. Bir taraftan başın yükü, öteki taraftan omurganın dik durumunu sağlayan kuvvetlerin (kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvveti) tesiri ile meydana gelen bu eğrilik omurganın bu kesimini bir yay haline sokar ve başın yükünün taşınması ve istikrarın sağlanmasını kolaylaştırır bir müddet daha sonra çocuk gövdesini dik tutmaya ve bu türlü oturmaya alışır. Çocuğun ayağa kalkmasıyla presakral vertebralar ile sakrum ve pelvis içindeki durum değişir ve ayın vakitte baş ve gövdenin tartısı, pelvis aracılığı ile, o ana kadar tartı taşıma bakılırsavinden uzakta kalan alt taraflara yüklenir. Ayağa kalkma sırasında pelvis kemiklerine yapışmış olan sakrum da bütün pelvis ile birlikte bir ölçü durumunu değiştirir, lakin vertikal durum alan presakral vertebra’ları tamimiyle izleyemez. Bundan dolayı intrauterin hayatta sakrum ile omurganın lumbal modülü içinde görülen ve sakrum’un konkavlığı yüzünden meydana gelen yavaşça büklüm artar ve promontorium denilen çıkıntı meydana gelir. bir mühlet daha sonra gövdenin tartısı, öbür taraftan gitgide fazla gelişen ve kuvvetlenen sakrospinal kasların tesiri ile omurganın lumbal kesiminde konveksliği öne bakan ikinci eğrilik (lumbal lordoz) meydana gelir. Boyun modülünde olduğu üzere burada da lumbal lordozun form ve derecesinin tespitinde yüke karşı koyan kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvvetinin kıymetli tesirleri vardır. Bu eğriliğin en çıkıntılı noktası dördüncü bel vertebra’sı yüksekliğindedir. Lumbal lordoz, omurganın bel kesimini gövdenin yükünü taşıyan ve istikrarın sağlanmasına yardım eden elastiki bir yay haline getirir.
İki ayak üzerine kalkma kararında meydana gelen lumbal lordoz, göğüs modülünde da devam etmiş olsaydı, karın ve göğüs boşluklarının barındırdıkları ağır organlarımız fazla öne gelmiş olurlardı ve bu durum, istikrarın sağlanmasını zorlaştırırdı. Bu elverişsiz durumun meydana gelmemesi, boyun ve bel eğrilikleri içinde aksi istikamette öbür eğriliğin meydana gelmesi ile önlenmiştir. Altıncı, yedinci boyun vertebralarından başlayarak on birinci, on ikinci göğüs vertebra’ larına kadar uzanan ve konveksliği geriye bakan bu eğriliğe thorakalkifoz denir. Thorakal kifozun meydana gelmesi ile göğüs boşluğu sagittal durumda genişlemiş ve bununla birlikte bu boşlukta bulunan organların ve gövdenin üst kısmında asılı olan üst tarafların yükü kısmen art tarafa çekilmiş olur.
Omurganın bu eğrilikleri küçük çocuklarda öncedena yalnız işlev anında, yani ayakta durdukları vakit meydana gelirler ve çocuğun uzunluğunun uzamasıyla yeniden kaybolurlar. daha sonra yavaş yavaş vertebra corpusları ve özellikle intervertebral diskusların sistemleri eğriliklere uygun olarak gelişmeye başlar ve buluğ çağına gerçek eğriliklerin muhakkak formülleri meydana çıkar ve daimi olarak kalırlar. Bu sırada eğri1iklerin meydana gelmesi ve koruması bakımından değerli rol oynayan bağların gelişmesi, uzunluk ve gerginlik derecesi, omurganın genel durum ve biçimine uygun olarak ayarlanır.
Hastalık yüzünden hiçbir vakit ayağa kalkmamış ve bütün hayatlarını yatakta geçiren kimselerde omurganın tipik eğrilikleri meydana gelmezler. İhtiyarlıkta vertebra corpuslarının ve intervertebral diskusların incelmesi yüzünden omurga ekseriyetle kısalır. Tartı etkisinin değişmesiyle, vertebra corpuslarının sistemleri de değişir. Özellikle thorakal kesimde corpuslarının ön kısımları incelir ve bundan dolayı bu modülün geriye hakikat konveks olan eğriliği artar ve kamburluk meydana gelir. İncelmiş diskuslar ihtiyarlıkta kısmen kemikleşebilirler. Vertebra’ larda meydana gelen bütün bu değişikliklerin tesiri ile pelvis ve kalça eklemleri üzerine düşen yükün tesiri de değişir. Sonuçta bütün gövdenin duruşu ve insanın yürüyüşü ihtiyarlara mahsus bir hal alır. Omurga elastikiyetinin azalması yüzünden çok kas kuvveti sarf etmek gerekir, insan çabuk yorulur ve pek fazlaca hareketlerin yapılması zorlaşır.
Sagittal eğriliklerden diğer omurga insanlarda frontal istikamette de sağa ve sola hakikat yavaşça eğrilikler göstermektedir. Skalioz ismi verilen bu eğrilikler küçük çocuklarda görülmez ve lakin 7 ile 10 yaş içinde meydana çıkarlar.
Omurganın dümdüz bir sütun yahut yalnız bir istikamette eğik kavis halinde olmayıp, çeşitli istikamette ve biçimde eğrilikler yapması, tartının taşınması ve istikrarın sağlanması bakımından epeyce kıymetlidir. Omurga tek bir kavis formunda olsaydı, tartının artmasıyla fazla eğildiği vakit, bütün tartının tesiri kavsin konveks tarafının en çıkıntılı noktada toplanır ve buradaki vertebra ve bağlar fazlaca fazla tartı tesiri altında kalmış olurlardı. pek hayli eğrilikler yapan omurgada ise birebir tartı pek hayli kavisle dağılır ve bu türlü başka ayrı modüller üzerine düşen nazaranv azalmış olur. Omurga dümdüz bir sütun halinde olsaydı yürüyüş sırasında da ağrılığa karşı topraktan gelen reaksiyonun büyük bir kısmı direkt doğruya kafatası tabanına iletilir ve her adım atışımızda baş ve beynimiz büyük sarsıntıya uğrardı. Özellikle sıçrama sırasında artan yansıyı azaltan elastiki yay olmasıydı baş tası tabanı üzerine tesir yapan kuvvet fazlaca fazla olur ve hatta omurganın üst ucu kemikleri parçalayarak kafatası içerisine sokulabilirdi. Hakikaten devasa yükseklikteten ayak üzerine düşen insanlarda omurganın eğrilikleri ve elastikiyeti fazla gelen yansıyı dağıtmak ve hafifçeletmek için yetmez ve omurga tabanını parçalayarak kafatası içerisine sokulur.
Omurganın bütün kesimleri her istikamette ve tıpkı derecede hareket yapamazlar bunun esas niçini çeşitli modüllerde bulunan inter vertebral eklemlerin yüzlerinin form ve durumları ve istikametlerinin diğer başka olmasıdır.
Eklem yüzlerinin hal ve durumu ve frenleyici tesirlerinin güçlü olması yüzünden birbirine yakın vertebralar içinde yapılabilen hareketler fazlaca az olmakla birlikte pek hayli eklemlerde beraberinde yapılan hareketleri bir ortaya getirmek suretiyle omurga epey çeşitli istikamette ve geniş hareketler yapabilmektedir. Omurga hareketlerinin pek epey eklemlere dağıtılmış ve komşu vertebra’lar içinde hareketlerin az olması medulla spinalis’in korunması bakımından fazlaca elverişlidir. Hareket sırasında omurganın hali değişir ve vertabral kanal ortasında bulunana medulla spinaliste bu duruma uymak zorunluluğundadır. İki yahut birkaç komşu vertabra fazla hareket yapar ve durumlarını fazla değiştirirse o kesimler ve canalis vertebralis’in (vertebral kanalın) de formu birden değişirdi ve kanala uymak zorunluluğunda olan medulla spinalis bükülür kopmak yahut zedelenmek tehlikesine uğrardı.
Boyun vertebralarında eklem yüzleri düz yahut yavaşça konkav olup önden geriye gerçek eğik durumdadırlar. Eklem yüzlerinin eğikliği ortalama 45o kadaradır. Yüzlerin bu durumları değişik derecede olmakla birlikte boyun vertebralarına şimdi her istikamette hareket imkanı vermektedir. Göğüs vertabralarınkine benzerler lakin durumları oburdur. Burada eklem yüzleri frontal’e yakın ve bir ölçü birbirine dönmüş durumdadır. Eklem yüzlerinin frontal durumları öne ve geriye eğilme hareketleri için elverişli değildir ve omurganın göğüs modülünde özellikle orta kısımda bu hareketler epeyce azdır. Yana hakikat eğilme hareketleri boyun kesimine nispeten daha az olmakla birlikte yapılabilir ve üste gitgide genişler. Omurganın lumbal parsçında eklem yüzleri sagittale yakın durumdadır ve bundan dolayı bu modülde dönme hareketleri şimdi olanaksızdır. Bu kesimde en epeyce yapılabilen hareket öne ve geriye hakikat eğilmedir.
Vertikal bir eksen etrafında omurganın sağa ve sola çevrilmesi en çok boyun modülünde yapılabilir ve aşağı hakikat gitgide azalır. Bel omurgalarının eklem çıkıntılarının sagittal durumları çevirme hareketleri için elverişli değildir. Bundan dolayı beşerler sağa yahut sola dönme hareketleri yaparken pelvis sabit kalırsa gövdenin yalnız göbekten üst olan kısmı hareketlere katılır. Lakin ekseriyetle omurganın bütün kesimlerinin katılması ile genişler hareketler yapıldığı vakit pelvis de harekete katılır ve hareketlerin kıymetli ölçüde genişlemesini sağlar. Özellikle öne gerçek eğildiğimiz vakit pelvis’in de kalça eklemleri aracılığı ile yaptığı bütün hareketler omurganın durumuna tesir yapar. Ayakta durduğumuz vakit bütün hareketler sırasında pelvis hareket merkezi bakılırsavini yapar ve gövdenin temel takviyesini yapan omurganın durum ve hareket lerinin ayarlanmasında epeyce kıymetli rol oynar. Bundan dolayı pelvis ile gövde alt taraf kemikleri içinde fazlaca sayıda ve güçlü kaslar bulunur.
Üç temel eksen etrafında yapılan bu hareketlerin birleşmesi ve pelvisin de katılması ile gövdenin sirkumduksiyon denilen dönme hareketi meydana gelir.
Omurga bununla birlikte çeşitli modülleri ile çeşitli taraflarda hareketler de yapabilir. Örneğin bel kesimini öne ve birebir vakit da göğüs kesiminin üst kısmıyla boyun modülünü geriye gerçek eğebiliriz.
İskelet Kaslarının İsimlendirilmesi Ve Sınıflandırılması
Bedenimizde bulunan yaklaşık 600 kas form,boyut, yerleşim özelliği, yapışma yerleri, işlevleri ve çalışma tertibi özellikleri dikkate alınarak isimlendirilip sınıflandırılmıştır.
Kimi kasların isimlendirilmesi gövde biçimine göre yapılmıştır. Kare halindeki kaslar quadrat kas (Örneğin, m. quadratus lumborum).çember biçimindeki kaslar orbicüler kaslar (Örneğin, m. orbicularis oris) silindirik kaslar teretik kaslar (Örneğin, m. teres majör) olarak isimlendirilmiştir.
Kaslar sahip oldukları kas liflerinin düzenlenişine bakılırsa de dik seyirli (Örneğin, m.rectus femoris) oblik seyirli (Örneğin, m. obliguus externus) ve horizontal seyirli (Örneğin, m. transversus abdominis) kaslar olarak isimlendirilmiştir. Kas lifleri çekme sınırına oblik olarak yerleşmişse pennat kaslar denir. Pennat; kasların, unipennat, bipennat (Örneğin, m. rectus femoris) ve multipennat (Örneğin, m. deltoideus) tipleri vardır.
Kaslar yerleşim yerlerine nazaran yüzeyel ve derin, içyan, dışyan, ön ve art küme infa ve suprahyoid vb. biçimde gruplanmışlardır. Emsal biçimde m.supraspinatus ve m.infraspinatus spina scapulae’ye göre adladırılmıştır.
Kimi kaslar, yapışma yerlerine nazaran isimlendirilmiştir. Örneğin, m. sternothyroideus, m. omohyoideus ve m. coracobrachialis’in isimlendirilmesi bu türlü yapılmıştır.
İşlevlerine nazaran kaslar, fleksor, ekstensor, adduktor, abduktor ve rotator kaslar olarak 5 kümeye ayrılmıştır. Örneğin, radiokarpal eklemde fleksiyon hareketi yaptıran kimi önkol ön küme kasları m. flekor carpi ulnaris vb.adlandırılmıştır.
Çalışma sistemi istikametinden de kaslar temel hareket ettirici (prime mover). Antagonist, fiksator ve sinerjisi kaslar olarak gruplanırlar. Belirli bir hareketin yapılmasında temel rolü üstüne alan kasa/kaslara prime mover kas/kaslar denir. Örneğin, diz eklemi ekstensiyonunda m.quadriceps femoris prime mover olarak rol oynar. Prime mover kas/kasların hareketine zıt olarak çalışan kaslara antagonist kaslar denir. Temel hareket ettirici (prime mover) kas kasların tesirli ve verimli bir biçimde çalışabilmesi için prime mover kasın başlangıcını sabitliyen kaslara fiksatör kaslar denir. Fiksatör kasların özel bir kümesini oluşturan sinerjist kaslar, prime mover kasın hareketi esnasında orta durumda kalan eklemlerde istenmeyen hareketleri engelleyen kaslardır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Tabip – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr. (Ph.D.)
Kaslar hareket sisteminin etkin ögeleridir. Hareketi meydana getirebilmek için lazım olan kinetik kuvvet kaslarda meydana gelir. Kuvvetin kaynağı, besin olarak aldığımız ve alimenter organlarında birfazlaca değişikliklere uğradıktan daha sonra kana karışarak dolanım organları aracılığı ile kas hücrelerine gelen unsurlardır. Bu hususlarda gizli olan potansiyel güç, kas hücrelerinde meydana gelen olaylar sırasında kinetik güç haline çevrilir. Bir motor üzere kinetik güç meydana getiren kasların harekete geçebilmesi için bütün motorlarda olduğu üzere (kontakt), bir uyarmaya muhtaçlık vardır. Bu uyarma mekanik, kimikal yahut elektrik akımı biçiminde de olabilir. Kasın üzerine yapılan bir darbe, birtakım kimikal hususların tesiri yahut elektrik akımı ile kasları harekete geçirebiliriz. Lakin bu üzere dışarıdan gelen uyarmaların meydana getirdiği hareketler olağan ve fizyolojik değildir. Bütün canlılarda kasların olağan hareketlerini meydana getiren uyarmalar, beyinde yahut medulla spinalis’te bulunan hudut hücrelerinden gelirler.
Kasların çalışması, yapışma noktalarından biri yahut her ikisi de hareketli ise, formunun değişmesi kısalma, kalınlaşma ve sertleşmesi ile kendini gösterir. Öbür kuvvetlerin tesiri ile kasın her iki ucu da sabit kalırsa, kas kısalmaz, ancak sertleşir. Bu üzere hallerde kas rastgele bir hareket meydana getiremez. Ancak bu biçimde olmakla birlikte kas bir daha çalışır muhakkak bir kuvvet meydana getirir ve bu kuvveti öbür bir kuvvete karşı koymak için kullanılır. Örneğin elimizde bir yükü makul bir yükseklikte tutabilmemiz için o anda hiçbir hareket yapmadığımız biçimde, kol ve ön kol kaslarımızın çalışması ve yüke karşı koyabilecek derecede bir kuvvet meydana getirmeleri lazımdır. İkinci bir ömek olarak da, bedenimizin bir, modülünün muhakkak bir durumda kaslar tarafınca tespit edilmesini gösterebiliriz. Bu sırada da bu işe katılan kaslar çalışırlar, ancak kısalmaz, yollarını değiştirmez ve tespit ettikleri organı harekete getirmezler.
Kasların kısalması, kalınlaşması ve sertleşmesi ve yapıştıkları organı harekete geçirmeleri, kas hücrelerinin kendilerine has olan ve kontraktilite (kısalma yetenekliği) ismi verilen spesifik nitelikleri yardımıyla mümkün olmaktadır.
Kas dokusu; kas hücrelerinin yapısı, hücrenin işlevine göre ayarlanmıştır ve kasılma sırasında hücrenin çeşitli ögeleri form ve durumlarını değiştirebilecek durumdadır. Artık insan bedeninde görülen çeşitli kas dokularını özetlemek gerekirse gözden geçirelim.
Mikroskobik yapı bakımından insan bedeninde görülen kasları düz kaslar, çizgili iskelet kasları ve yürek kasları olmak üzere üç kümeye ayıra biliriz. Mikroskobik yapı bakımından olduğu üzere, bu üç çeşit kaslar işlev bakımından da birbirinden farklıdır. Bunlardan düz kaslar ve çizgili yürek kaslarının çalışmaları isteğimize tabi olmayıp autonom hudut sistemi tarafınca yönetim edilirler. Çizgili iskelet kaslarının çalışmaları isteğimize tabidir ve cerebro spinal hudut sistemi tarafınca yönetim edilir.
Cerebro spinal sistem tarafınca yönetim edilen çizgili kasların çalışması epey vakit haberimiz olmadan refleks yolu ile meydana gelebilirler. Öteki taraftan autonom hudut sistemi tarafınca yönetim edilen birtakım düz kasların çalışması üzerinde cortikal merkezlerin epeyce büyük tesiri vardır. Biz burada düz kas liflerinin yapısını ve özelliklerini özetlemek gerekirse gözden geçirdikten daha sonra en önemli çizgili iskelet kaslarını inceleyeceğiz. Çizgili yürek kasları ise, cardiovasculer sistemi anlatırken bahsedilecektir.
Düz kas lifleri, sıklıkla iç organlarımızın ve damarlarımızın duvarlarında bulunurlar. Ancak bundan diğer çeşitli organlarımızı birbirine bağlayan bağlar içerisinde ve çeşitli organların çeşitli modüllerinde vazifeli olan düz kas lifleri de vardır. Düz kas lifleri yavaş, kasılırlar ve kasılma olayının rastgele bir devresinde duraklayarak o anda aldıkları form ve durumu fazla güç sarf etmeden ve fazla yorulmadan uzun süre koruma edebilirler. Bundan dolayı düz kas lifleri, ekseriyetle hareketlerin yavaş oluşmasına, ama bu hareketler kararında meydana gelen durumun uzun süre koruma edilmesi gereken organlarda bulunurlar.
Düz kas lifleri iğ biçiminde, en epeyce 0,5 mm. kadar uzunlukta, 3 – 4 mikron kalınlıkta, soluk renkte ve tek çekirdekli hücrelerdir. Çekirdek oval biçiminde olup hücrenin ortasında bulunur. Sarkoplazma ortasında birbirine ve hücrenin uzunluğuna paralel durumda epeyce ince fibriler (miofibril) bulunur. Kas hücrelerinin kasılma yetenekliği esas bu miofibrillere bağlıdır. Burada miofibriller, çizgili kaslardan farklı olarak, düz ve homojendir ve ışık kırma yetenekliği bütün kısımlarında birebirdir. Birtakım düz kas hücreleri epeyce küçük olurlar (22 – 25 mikron). Bu üzere küçük hücreler yan uzantılar ile birbiriyle birleşir ve bir sinsitium meydana getirirler. bu türlü düz kas hücrelerinden meydana gelen sinsitiumlar özellikle düz kas liflerinin ince bir katman halinde büyük yüzeyleri örttükleri ve veya öteki dokular ortasına katılarak uzardıkları yerlerde görülürler. Organ boşluklarını sınırlayan duvarlarda bulunan düz kas lifleri, birbirine paralel olarak sıralanır, huzmeler ve katmanlar meydana getirirler. Komşu kas lifleri epey ince membranlar ile birbirine bağlanmıştır. Bu membranlar, kasılma ve esneme sırasında liflerin olağan durumlarının değişmemesini sağlarlar. Daha kalın olan huzmeler bir bağ dokusu ile çevrilmiş olup bu doku aracılığı ile birbirine ve komşu organlara tutunurlar. Birtakım düz kas huzmeleri bu üzere elastiki kirişler aracılığı ile, kimileri direkt doğruya elastiki membranlara tutunarak muskulo elastik sistemler yaparlar. Bu üzere sistemlerde kasların uzaması yahut kısalması liflerin elastikiyet kuvvetinin derecesini değiştirir ve bu türlü sonlar tarafınca yönetim edilen kaslar, faal olarak çeşitli durumlara nazaran elastikiyet kuvvetinin tesirini ayarlayabilirler.
Düz kas lifleri de, öbür kaslarda olduğu üzere, fazla çalışma kararında hem uzunluk, hem kalınlık bakımından büyüyebilirler (hypertrophie). Ama bütün, hücrelerde olduğu üzere, yalnız muhakkak bir dereceye kadar büyür. Düz kas lifleri için bu hudut eski hacminin sekiz mislidir. Gebelik sırasında uterus duvarındaki düz kas liflerinin büyümesi, fazla çalışma kararı olmayıp hormonların tesiri ile olur ve doğum için bir hazırlıktır. Düz kas lifleri mitoz’la bölünerek sayılarını da arttırabilirler. Az çalıştıkları takdirde, iskelet kaslarında olduğu üzere, düz kas lifleri de küçülür ve sayıları da azalır (atrophie). Bütün düz kaslar sonlarını autonom hudut sisteminden alırlar.
Çizgili iskelet kasları, hareket sisteminin etkin ögeleri olup hareket için gerekli kuvveti meydana getirirler. Kas (musculus) ismi verilen bu hareket organların hacim itibariyle büyük bir kısmını, kuvveti meydana getiren ve kontraktilite denilen kasılma yetenekliği olan kas lifleri yaparlar. Bundan diğer kasların kiriş (tendo, tendines) denilen ve çeşitli kaslarda epey değişik biçimler gösteren modülleri vardır. Kirişleri meydana getiren dokular kas dokusundan hem yapı, hem işlev bakımından hayli farklıdır. Kirişlerin kasılma yetenekliği yoktur ve hareket sisteminde oynadıkları rol pasif olup, bakılırsavleri kas liflerinin meydana getirdiği kuvveti iskelet modüllerine iletmektir.
Kas Kirişleri: Kirişler, kasların meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine ulaştıran yardımcı oluşumlardır. Kirişlerin büyüklük ve teknikleri ilişkin oldukları kasların form ve işlevlerine göre epey değişiktir.
Kiriş dokusunun en değerli kısmını kalın kollagen lifler meydana getirirler. Bir kaç kollagen lif birbirine paralel durumda bir ortaya toplanarak ince huzmeler yaparlar. Bu ince huzmeler içinde kiriş hücreleri (fibroblast) bulunurlar. İnce kiriş huzmeleri bağ dokusu aracılığı ile birbiriyle birleşerek daha kalın huzmeler meydana getirirler. Kollagen lif huzmeleri, kısa kirişlerde birbirine paralel olarak, uzun kirişlerde ise yavaşça kıvrıntılar yaparak dalgalar biçiminde uzarırlar. Kas kasıldığı vakit öncedena bu dalgalar kaybolur, huzmeler doğrulur. Bundan daha sonra kirişin ilettiği kas kuvveti tam olarak kemik üzerinde tesirini gösterir ve kemiği harekete getirir. Kasın kuvveti ile kirişin çekme kuvvetine karşı olan direnme yetenekliği içindeki nispet bütün kaslarda kirişin lehine olarak ayarlanmıştır. hiçbir kas yalnız kendi kuvveti ile kirişini koparamaz. Kiriş kopma olaylarında kesinlikle öbür kuvvetlerin de tesiri olması lazımdır.
Kas ile Kirişler içinde münasebet: Kirişler her vakit yalnız kasların uçlarında yer almazlar. kimi vakit kirişler yassı katman halinde kasın bir kısmını örterler, kimi vakit de çeşitli uzunluk ve kalınlıkta huzmeler halinde kasın içine sokulurlar. Yalnız kasın uçlarında görülen yuvarlak kirişlerin de kasın içine sokulan uzantıları vardır. bu türlü kas hücrelerinin kirişle birleşme alanı epeyce büyümüş olur.
Kasların çeşitli kesimleri: Kasların kalın kısımlarına venter denir. Uçlardan birinin yapışma yerine origo, diğerinkine insertio denir. Yapışma noktalarından, hareket etmeyen yahut az hareket eden noktayı kasın başlangıcı (origo) olarak kabul edilir.
Daha fazla hareket eden ve insersio denilen nokta, kasın sonlanma kısmı olarak kabul edilir. İskelet kaslarında sıklıkla hareket sırasında kas uçlarından birinin yapıştığı nokta sabit kalır (punctum fixum). Öbür ucun yapıştığı nokta ise sabit noktaya yanlışsız hareket eder (punctum mobile). Çoğunlukla sabit kalan yahut az hareket eden iskelet modülleri gövdenin ortasına daha yakın (proksimal) kısımlarda, epey hareket eden kesimleri ise daha uzakta (distal) bulunurlar. Ama bu durum gereğine göre değişebilir. Birtakım hareketler sırasında sabit kalan nokta, tıpkı kasın meydana getirdiği öbür hareketler sırasında punctum mobile rolüne geçer. Origo her vakit punctum fixum’a, insersio da punctum mobile’ye isabet etmez. Lakin kas uçları isimlerinin her vakit için tıpkı kalması, oryantasyon bakımından gerekli ve faydalıdır.
Kasın başlangıç ucuna yakın olan kısmına baş (caput) denir. Birtakım kasların çeşitli kemiklere yahut birebir kemiğin çeşitli yüzlerine yapışan bir kaç kesimi bulunur. Bu modüller kasın ortasına yahut sonuna gerçek birleşerek genel bir kiriş meydana getirir ve bu kiriş aracılığı ile kemiğe yapışarak sonlanırlar. bu türlü 2, 3 ve 4 başlı kaslar meydana gelirler. Kimi kasların çeşitli modülleri kirişle birbirine bağlanmış olurlar. Kimi kaslarda bu üzere kirişler yuvarlak huzme formunda (m. digastricus), kimilerinde yassı plak halinde olup intersectio tendinea ismini alırlar (m. rectus abdominis). Kasın çeşitli kesimleri ve kirişlerin durumu, kasın bulunduğu yere, topografik icaplara ve ilgili eklemlerin durum ve işlevlerine nazaran ayarlanmıştır.
Eklemlerin hareketine pürüz olmamaları için kasların kalın kısımları sıklıkla eklemlerden uzakta bulunurlar. Örneğin parmakları harekete getiren kasların kalın modülleri, parmak eklemlerinden uzaklarda, ön kolun üst kısımlarında bulunurlar ve kasların kuvveti ince uzun kirişler aracılığı ile falanks’ lara iletilir. Kalın kaslar parmakların üzerinde yahut yakınlarında yer almış olsalardı, parmakların geniş ve çevik hareketler yapmaları olanaksız olurdu. Yalnız, eklem yüzleri çeşitli tarafta ve geniş hareketlere elverişli olan, ama birtakım hareketlerin frenlenmesi icap eden eklemlerin yakınlarında kalın kaslar bulunurlar. Örneğin omuz ve kalça ekleminde olduğu üzere. Bu eklemlerin yüzleri hayli geniş hareketler için elverişlidir. Lakin kimi istikametlerde geniş hareketlerin yapılması gereksiz, kimileri hatta gövdenin durumu için ziyanlı ve tehlikeli de olabilirdi. Bu üzere eklemlerde kalın kaslar eklemleri sarmak suretiyle birtakım hareketleri frenler ve beraberinde çıkıklara da pürüz olurlar.
Kasların yapı ve durumları ile işlevi içindeki ilgi :
Kasların işlevi üzerinde tesir yapan en kıymetli faktörler, kası meydana getiren liflerin sayısı, uzunluğu ve kas kirişlerinin kemiklere yapışma usulüdür.
Bir hareketin meydana gelebilmesi için öncedena kas kuvvetinin yük kuvvetini yenmesi lazımdır. Aksi takdirde çalıştığı biçimde ve makul bir kuvvet meydana getirmesine karşın, kas kısalamaz ve yapışma noktası hareketsiz kalır. Örneğin elimize fazla ağır bir cisim alır ve ön kolumuzu bükmek istersek, bu hareketi yaptıran kasların meydana getirdiği kuvvet, tartı kuvvetini yenmek için kâfi değilse, ön kolumuz hareketsiz kalır. Bu sırada kasların meydana getirdiği bütün kuvvet, yalnız tartısı kaldırmak için kullanılmıştır. bu biçimde hareketin meydana gelmesi için, hareketi yaptıran kasların daha fazla kinetik güç meydana getirmeleri lazımdır.
Kası meydana getiren kas liflerinin her biri farklı başka motor üzere çalışır ve kanla gelen besin unsurlarını yakarak kinetik güç meydana getirir. Şu biçimde bütün kasın kuvveti, motorların büyüklük ve sayısına, yani kas liflerinin kalınlık ve sayısına bağlı olması gerekir. Bundan dolayı bir kasın kuvveti, kası meydana getiren bütün liflerin transvers kesitlerinin toplamı ile ölçülür ve bu toplama kasın fizyolojik kesiti denir.
Devamlı çalışma kararında kas lifleri kalınlaşır ve çoğalırlar (hipertorfi ve hiperplazi). Bu üzere kaslar daha fazla kuvvet meydana getirir ve daha ağır işler yapabilirler.
Bir kasın en kalın yerinden yapılan transvers kesite kasın anatomik kesiti denir. Kası meydana getiren liflerin hepsi de tıpkı uzunlukta ve birbirine paralel durumda iseler, anatomik ve fizyolojik kesitlerin büyüklüğü birebir olur ve bu üzere kaslarda kasın kuvvetini kalınlığına göre tespit edebiliriz. Ancak bu durum epeyce az kaslarda görülür. Kasların birçoklarında liflerin uzunluğu birebir olmadığı üzere, durumları da birbirine paralel değildir. Bu üzere kaslarda bütün liflere isabet eden tek bir kesit yapmak olanaksızdır ve kuvveti meydana getiren pek fazlaca kas lifleri, kesitin haricinde kalırlar. Bundan dolayı kasın kalınlığına göre kasın kuvveti hakkında bir karar vermek yanlışsız değildir. İnce, yassı ve geniş kaslarda anatomik ve fizyolojik kesitlerin ayrımı fazlaca büyüktür ve bu üzere kaslarda kasın kalınlığı, kasın kuvveti hakkında hiçbir fikir veremez.
İnsersiyon açısı: Kasın meydana getirdiği kuvvetin tamamı sıklıkla hareket için kullanılmaz. Kuvvetin hareket için kullanılan kısmının ölçüsü, yapışma noktasında kirişle kemik içinde meydana gelen açının genişliğine bağlıdır. İnsersiyon açısı ismi verilen bu açı, ne kadar geniş olursa, kas kuvvetinin yapışma noktası üzerinde hareketi sağlayan tesiri de o kadar fazla olur. İnsersiyon açısı 900 yi bulduğu vakit bu kas kuvvetinin tamamı hareket için sarf edilir. Bu üzere durumlarda fizyolojik kesitleri pek fazla olmayan kaslar da ağır gövde kesimlerini harekete getirebilirler (uyluğun dış rotator kasları gibi) .
İnsan bedeninde kasların birden fazla dar açı yaparak kemiğe yapışırlar. Bu üzere kasların kasılma sırasında yapışma noktasına tesir yapan kas kuvveti, kuvvet bileşkesi kanununa bakılırsa ikiye bölünür. Kuvvetin bir kısmı kiriş istikametinde kemik üzerine çekme tesiri yapar ve kemiği harekete getirir. Başka kısmı, kemik ekseni istikametinde tesir yaparak kemiği ekleme hakikat çeker ve tartısı karşılar. Alt ekstremiteler üzere ağır kesimlerde üstten gelen uzun kasların hepsinin insersiyon açıları dardır.
Hareketin tarafı: Her bir eksen etrafında birbirine zıt iki tarafta hareket yapılabileceğini eklem konusunda görmüştük (transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksen etrafında dış ve iç rotasiyon, sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon hareketleri gibi) .
Hareketlerin istikametini tespit ederken, hareket sırasında hareketli noktanın hareketsiz noktaya yaklaşacağı ve bu anda en yakın yolu izleyeceğini hatırdan çıkarmamalıdır.
Tıpkı tarafta hareket yaptıran kaslara sinergist, aksi istikamette hareket yaptıranlara antagonist kaslar denir. Bir kas kasıldığı vakit bu kasın antagonisti çekilir ve uzar. Bu çekilme bir ikaz mahiyetinde tesir yaparak, antagonist kasta da bir derece gerginlik yaratır. Bu gerginliğin derecesi gereğe bakılırsa değişebilir. kimi vakit antagonist kas gerginliğini arttırmak suretiyle hareketi frenler, kimi vakit de gereğinde tamamiyle durdurabilir. Bu olaylar sentral hudut sistemi tarafınca yönetilir ve durumun muhtaçlığı ve gövdenin faydası bakımından en uygun bir biçimde ayarlanır. Birbirine antagonist olan kaslar hem de ve birebir kuvvetle çalışırlarsa, hareket meydana gelmez ve kemik makul bir durumda tespit edilir.
Tonus: Canlılarda kaslar istirahat sırasında da muhakkak derecede gerginliklerini her vakit koruma ederler. Bütün cisimler üzere insan bedeni ve çeşitli kesimleri da daimi olarak yer çekimi tesiri altında bulunurlar. Daimi bir uyartı mahiyetinde olan bu kuvvet, refleks yolu ile kaslara tesir yapar ve kasları az, lakin daimi bir gerginlik durumuna getirir. Kasların istirahat sırasında da koruma ettikleri bu daimi gerginliğe tonus denir. Kas tonusu tartı kuvvetine karşı koyan kuvveti meydana getirir ve gövdemizin ve çeşitli modüllerinin makul durumlarda kalmalarını sağlar. Yer çekimi gövdemizi devamlı olarak öne ve aşağıya çekmektedir ve bu kuvvete karşı koyan kas tonusu olmasaydı, bedenimiz dik durumunu koruma edemezdi. bedenimizin çeşitli kesimlerinin istirahat sırasındaki durumlarını da bu kesimlere ilişkin olan kasların tonusu tespit eder. Bütün kasların tonusu tıpkı derecede değildir. Kollarımız istirahat sırasında ve aşağıya gerçek sarkık durumda iken, ön kollarımız yavaşça fleksiyon durumunda kalırlar. Bu durum fleksorların tonusunun ekstensorlara nispeten daha fazla olduğunu göstermektedir. Çoklukla daha epey kullanılan kasların tonusu daha yüksek olur. Tonusun derecesi şahsa göre de hayli değişiktir ve insanlarda beden duruşunda görülen farklılıklar, tonus ayrımlarından ileri gelmektedir. Birebir şahısta bile çeşitli sebeplerden dolayı kas tonusu değişmektedir. Yorgunluk üzere vücudu olaylardan öbür, sevinç, heyecan, külfet ve endişe üzere çeşitli ruhi durumların da kasların tonusu üzerinde değerli tesirleri vardır.
Omurganın hal ve hareketleri: Baş ve gövdenin yükünü taşımak ve takviye nazaranvini yapmakla yükümlü olan columna vertebralis, düz bir sütun halinde olmayıp çeşitli kısımlarında ve değişik istikamette eğrilikler gösterir. Bu eğriliklerden, nazaranv bakımından en mühimleri sagittal eğriliklerdir. İnsanlarda ikisi öne, ikisi geriye hakikat konveks olmak üzere, omurganın dört sagittal eğri1iği vardır. Bunlardan cervikal ve lumbal modüllerde bulunanları öne yanlışsız, thorakal ve sakral modüle ilişkin olanları geriye yanlışsız konvekstir. Bu bakımdan insan omurgası ile dört ayaklı hayvan omurgası içinde kıymetli ayrımlar vardır.
Dört ayaklı hayvanlarda gövde ve iç organların tartısını taşıma bakımdan, omurganın thorakal, lumbal ve sakral kesimlerini meydana getiren ve geriye gerçek konveks olan kısmı en değerlisidir. Omurganın bu modülü, bir köprü kemeri üzere, tartısı beraberinde hem ön, hem art bacaklara iletir ve her iki tarafta sağlam takviyelere dayanır. Bundan dolayı dört ayaklı hayvanlarda istikrar stabildir (kararlı denge). Yalnız başın tartısını taşıyan omurganın cervikal kesimi, hayvanın cinsine ve boynun uzunluğuna göre öbür biçimde gelişir ve değişik sayıda eğrilikler gösteren elastiki bir sütun halini alır.
İnsanlarda istikrarın ayarlanması ve bu olayla ilgili olarak, omurga halinin hayvanlardan farklı olmasının niçini, insanların iki ayak üzerinde hareket etmesidir. İki ayak üzerine kalmakla insanlarda baş ve gövde tartısının omurga üzerine yüklenmesi, istikrar durumunu tamimiyle değiştirmiştir. Bu faktörlerin tesiri ile insanlarda görülen tipik eğrilikler oluşur ve omurganın son hali yavaş yavaş meydana gelir. Yeni doğmuş çocuklarda omurganın tipik eğrilikleri yok denilecek derecede azdır.
Omurganın, başın ve gövdenin istikrarını sağlayabilecek nitelikleri olmadığı için çocuk dünyaya geldikten daha sonra birinci aylarda başını ve gövdesini dik durumda tutamaz. bir mühlet daha sonra ense ve sırt kaslarının ve omurga bağlarının gelişmesi ve kuvvetlenmesiyle omurganın boyun modülü başın yükünü taşıyabilecek ve dengeyi sağlayabi1ecek elastiki bir sütun haline gelir. Bu sırada omurganın boyun modülünde konveksliği öne bakan boyun eğriliği (cervikal lordoz) meydana gelir. Bir taraftan başın yükü, öteki taraftan omurganın dik durumunu sağlayan kuvvetlerin (kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvveti) tesiri ile meydana gelen bu eğrilik omurganın bu kesimini bir yay haline sokar ve başın yükünün taşınması ve istikrarın sağlanmasını kolaylaştırır bir müddet daha sonra çocuk gövdesini dik tutmaya ve bu türlü oturmaya alışır. Çocuğun ayağa kalkmasıyla presakral vertebralar ile sakrum ve pelvis içindeki durum değişir ve ayın vakitte baş ve gövdenin tartısı, pelvis aracılığı ile, o ana kadar tartı taşıma bakılırsavinden uzakta kalan alt taraflara yüklenir. Ayağa kalkma sırasında pelvis kemiklerine yapışmış olan sakrum da bütün pelvis ile birlikte bir ölçü durumunu değiştirir, lakin vertikal durum alan presakral vertebra’ları tamimiyle izleyemez. Bundan dolayı intrauterin hayatta sakrum ile omurganın lumbal modülü içinde görülen ve sakrum’un konkavlığı yüzünden meydana gelen yavaşça büklüm artar ve promontorium denilen çıkıntı meydana gelir. bir mühlet daha sonra gövdenin tartısı, öbür taraftan gitgide fazla gelişen ve kuvvetlenen sakrospinal kasların tesiri ile omurganın lumbal kesiminde konveksliği öne bakan ikinci eğrilik (lumbal lordoz) meydana gelir. Boyun modülünde olduğu üzere burada da lumbal lordozun form ve derecesinin tespitinde yüke karşı koyan kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvvetinin kıymetli tesirleri vardır. Bu eğriliğin en çıkıntılı noktası dördüncü bel vertebra’sı yüksekliğindedir. Lumbal lordoz, omurganın bel kesimini gövdenin yükünü taşıyan ve istikrarın sağlanmasına yardım eden elastiki bir yay haline getirir.
İki ayak üzerine kalkma kararında meydana gelen lumbal lordoz, göğüs modülünde da devam etmiş olsaydı, karın ve göğüs boşluklarının barındırdıkları ağır organlarımız fazla öne gelmiş olurlardı ve bu durum, istikrarın sağlanmasını zorlaştırırdı. Bu elverişsiz durumun meydana gelmemesi, boyun ve bel eğrilikleri içinde aksi istikamette öbür eğriliğin meydana gelmesi ile önlenmiştir. Altıncı, yedinci boyun vertebralarından başlayarak on birinci, on ikinci göğüs vertebra’ larına kadar uzanan ve konveksliği geriye bakan bu eğriliğe thorakalkifoz denir. Thorakal kifozun meydana gelmesi ile göğüs boşluğu sagittal durumda genişlemiş ve bununla birlikte bu boşlukta bulunan organların ve gövdenin üst kısmında asılı olan üst tarafların yükü kısmen art tarafa çekilmiş olur.
Omurganın bu eğrilikleri küçük çocuklarda öncedena yalnız işlev anında, yani ayakta durdukları vakit meydana gelirler ve çocuğun uzunluğunun uzamasıyla yeniden kaybolurlar. daha sonra yavaş yavaş vertebra corpusları ve özellikle intervertebral diskusların sistemleri eğriliklere uygun olarak gelişmeye başlar ve buluğ çağına gerçek eğriliklerin muhakkak formülleri meydana çıkar ve daimi olarak kalırlar. Bu sırada eğri1iklerin meydana gelmesi ve koruması bakımından değerli rol oynayan bağların gelişmesi, uzunluk ve gerginlik derecesi, omurganın genel durum ve biçimine uygun olarak ayarlanır.
Hastalık yüzünden hiçbir vakit ayağa kalkmamış ve bütün hayatlarını yatakta geçiren kimselerde omurganın tipik eğrilikleri meydana gelmezler. İhtiyarlıkta vertebra corpuslarının ve intervertebral diskusların incelmesi yüzünden omurga ekseriyetle kısalır. Tartı etkisinin değişmesiyle, vertebra corpuslarının sistemleri de değişir. Özellikle thorakal kesimde corpuslarının ön kısımları incelir ve bundan dolayı bu modülün geriye hakikat konveks olan eğriliği artar ve kamburluk meydana gelir. İncelmiş diskuslar ihtiyarlıkta kısmen kemikleşebilirler. Vertebra’ larda meydana gelen bütün bu değişikliklerin tesiri ile pelvis ve kalça eklemleri üzerine düşen yükün tesiri de değişir. Sonuçta bütün gövdenin duruşu ve insanın yürüyüşü ihtiyarlara mahsus bir hal alır. Omurga elastikiyetinin azalması yüzünden çok kas kuvveti sarf etmek gerekir, insan çabuk yorulur ve pek fazlaca hareketlerin yapılması zorlaşır.
Sagittal eğriliklerden diğer omurga insanlarda frontal istikamette de sağa ve sola hakikat yavaşça eğrilikler göstermektedir. Skalioz ismi verilen bu eğrilikler küçük çocuklarda görülmez ve lakin 7 ile 10 yaş içinde meydana çıkarlar.
Omurganın dümdüz bir sütun yahut yalnız bir istikamette eğik kavis halinde olmayıp, çeşitli istikamette ve biçimde eğrilikler yapması, tartının taşınması ve istikrarın sağlanması bakımından epeyce kıymetlidir. Omurga tek bir kavis formunda olsaydı, tartının artmasıyla fazla eğildiği vakit, bütün tartının tesiri kavsin konveks tarafının en çıkıntılı noktada toplanır ve buradaki vertebra ve bağlar fazlaca fazla tartı tesiri altında kalmış olurlardı. pek hayli eğrilikler yapan omurgada ise birebir tartı pek hayli kavisle dağılır ve bu türlü başka ayrı modüller üzerine düşen nazaranv azalmış olur. Omurga dümdüz bir sütun halinde olsaydı yürüyüş sırasında da ağrılığa karşı topraktan gelen reaksiyonun büyük bir kısmı direkt doğruya kafatası tabanına iletilir ve her adım atışımızda baş ve beynimiz büyük sarsıntıya uğrardı. Özellikle sıçrama sırasında artan yansıyı azaltan elastiki yay olmasıydı baş tası tabanı üzerine tesir yapan kuvvet fazlaca fazla olur ve hatta omurganın üst ucu kemikleri parçalayarak kafatası içerisine sokulabilirdi. Hakikaten devasa yükseklikteten ayak üzerine düşen insanlarda omurganın eğrilikleri ve elastikiyeti fazla gelen yansıyı dağıtmak ve hafifçeletmek için yetmez ve omurga tabanını parçalayarak kafatası içerisine sokulur.
Omurganın bütün kesimleri her istikamette ve tıpkı derecede hareket yapamazlar bunun esas niçini çeşitli modüllerde bulunan inter vertebral eklemlerin yüzlerinin form ve durumları ve istikametlerinin diğer başka olmasıdır.
Eklem yüzlerinin hal ve durumu ve frenleyici tesirlerinin güçlü olması yüzünden birbirine yakın vertebralar içinde yapılabilen hareketler fazlaca az olmakla birlikte pek hayli eklemlerde beraberinde yapılan hareketleri bir ortaya getirmek suretiyle omurga epey çeşitli istikamette ve geniş hareketler yapabilmektedir. Omurga hareketlerinin pek epey eklemlere dağıtılmış ve komşu vertebra’lar içinde hareketlerin az olması medulla spinalis’in korunması bakımından fazlaca elverişlidir. Hareket sırasında omurganın hali değişir ve vertabral kanal ortasında bulunana medulla spinaliste bu duruma uymak zorunluluğundadır. İki yahut birkaç komşu vertabra fazla hareket yapar ve durumlarını fazla değiştirirse o kesimler ve canalis vertebralis’in (vertebral kanalın) de formu birden değişirdi ve kanala uymak zorunluluğunda olan medulla spinalis bükülür kopmak yahut zedelenmek tehlikesine uğrardı.
Boyun vertebralarında eklem yüzleri düz yahut yavaşça konkav olup önden geriye gerçek eğik durumdadırlar. Eklem yüzlerinin eğikliği ortalama 45o kadaradır. Yüzlerin bu durumları değişik derecede olmakla birlikte boyun vertebralarına şimdi her istikamette hareket imkanı vermektedir. Göğüs vertabralarınkine benzerler lakin durumları oburdur. Burada eklem yüzleri frontal’e yakın ve bir ölçü birbirine dönmüş durumdadır. Eklem yüzlerinin frontal durumları öne ve geriye eğilme hareketleri için elverişli değildir ve omurganın göğüs modülünde özellikle orta kısımda bu hareketler epeyce azdır. Yana hakikat eğilme hareketleri boyun kesimine nispeten daha az olmakla birlikte yapılabilir ve üste gitgide genişler. Omurganın lumbal parsçında eklem yüzleri sagittale yakın durumdadır ve bundan dolayı bu modülde dönme hareketleri şimdi olanaksızdır. Bu kesimde en epeyce yapılabilen hareket öne ve geriye hakikat eğilmedir.
Vertikal bir eksen etrafında omurganın sağa ve sola çevrilmesi en çok boyun modülünde yapılabilir ve aşağı hakikat gitgide azalır. Bel omurgalarının eklem çıkıntılarının sagittal durumları çevirme hareketleri için elverişli değildir. Bundan dolayı beşerler sağa yahut sola dönme hareketleri yaparken pelvis sabit kalırsa gövdenin yalnız göbekten üst olan kısmı hareketlere katılır. Lakin ekseriyetle omurganın bütün kesimlerinin katılması ile genişler hareketler yapıldığı vakit pelvis de harekete katılır ve hareketlerin kıymetli ölçüde genişlemesini sağlar. Özellikle öne gerçek eğildiğimiz vakit pelvis’in de kalça eklemleri aracılığı ile yaptığı bütün hareketler omurganın durumuna tesir yapar. Ayakta durduğumuz vakit bütün hareketler sırasında pelvis hareket merkezi bakılırsavini yapar ve gövdenin temel takviyesini yapan omurganın durum ve hareket lerinin ayarlanmasında epeyce kıymetli rol oynar. Bundan dolayı pelvis ile gövde alt taraf kemikleri içinde fazlaca sayıda ve güçlü kaslar bulunur.
Üç temel eksen etrafında yapılan bu hareketlerin birleşmesi ve pelvisin de katılması ile gövdenin sirkumduksiyon denilen dönme hareketi meydana gelir.
Omurga bununla birlikte çeşitli modülleri ile çeşitli taraflarda hareketler de yapabilir. Örneğin bel kesimini öne ve birebir vakit da göğüs kesiminin üst kısmıyla boyun modülünü geriye gerçek eğebiliriz.
İskelet Kaslarının İsimlendirilmesi Ve Sınıflandırılması
Bedenimizde bulunan yaklaşık 600 kas form,boyut, yerleşim özelliği, yapışma yerleri, işlevleri ve çalışma tertibi özellikleri dikkate alınarak isimlendirilip sınıflandırılmıştır.
Kimi kasların isimlendirilmesi gövde biçimine göre yapılmıştır. Kare halindeki kaslar quadrat kas (Örneğin, m. quadratus lumborum).çember biçimindeki kaslar orbicüler kaslar (Örneğin, m. orbicularis oris) silindirik kaslar teretik kaslar (Örneğin, m. teres majör) olarak isimlendirilmiştir.
Kaslar sahip oldukları kas liflerinin düzenlenişine bakılırsa de dik seyirli (Örneğin, m.rectus femoris) oblik seyirli (Örneğin, m. obliguus externus) ve horizontal seyirli (Örneğin, m. transversus abdominis) kaslar olarak isimlendirilmiştir. Kas lifleri çekme sınırına oblik olarak yerleşmişse pennat kaslar denir. Pennat; kasların, unipennat, bipennat (Örneğin, m. rectus femoris) ve multipennat (Örneğin, m. deltoideus) tipleri vardır.
Kaslar yerleşim yerlerine nazaran yüzeyel ve derin, içyan, dışyan, ön ve art küme infa ve suprahyoid vb. biçimde gruplanmışlardır. Emsal biçimde m.supraspinatus ve m.infraspinatus spina scapulae’ye göre adladırılmıştır.
Kimi kaslar, yapışma yerlerine nazaran isimlendirilmiştir. Örneğin, m. sternothyroideus, m. omohyoideus ve m. coracobrachialis’in isimlendirilmesi bu türlü yapılmıştır.
İşlevlerine nazaran kaslar, fleksor, ekstensor, adduktor, abduktor ve rotator kaslar olarak 5 kümeye ayrılmıştır. Örneğin, radiokarpal eklemde fleksiyon hareketi yaptıran kimi önkol ön küme kasları m. flekor carpi ulnaris vb.adlandırılmıştır.
Çalışma sistemi istikametinden de kaslar temel hareket ettirici (prime mover). Antagonist, fiksator ve sinerjisi kaslar olarak gruplanırlar. Belirli bir hareketin yapılmasında temel rolü üstüne alan kasa/kaslara prime mover kas/kaslar denir. Örneğin, diz eklemi ekstensiyonunda m.quadriceps femoris prime mover olarak rol oynar. Prime mover kas/kasların hareketine zıt olarak çalışan kaslara antagonist kaslar denir. Temel hareket ettirici (prime mover) kas kasların tesirli ve verimli bir biçimde çalışabilmesi için prime mover kasın başlangıcını sabitliyen kaslara fiksatör kaslar denir. Fiksatör kasların özel bir kümesini oluşturan sinerjist kaslar, prime mover kasın hareketi esnasında orta durumda kalan eklemlerde istenmeyen hareketleri engelleyen kaslardır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Tabip – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr. (Ph.D.)